واکسن های کووید ۱۹ و ایران

۱- واکسن فایزر- بیونتک:

واکسنی که با همکاری مشترک غول داروسازی امریکایی و شرکت کوچک نوپای آلمانی ساخته شده اولین واکسنی است که توانست مجوز سازمان غذا و داروی امریکا (FDA) را بگیرد و به پخش عمده جهانی برسد.

مراحل کارآزمایی بالینی (آزمایش روی نمونه‌های آزمایشگاهی، شمار کم‌جمعیت انسانی و جامعه بزرگ‌تر در مقایسه با گروه‌های کنترل) در بسیاری از کشورهای جهان انجام شد.

این واکسن در انگلستان و بعد در امریکا مجوز توزیع در جمعیت عمومی را یافته و در مجموع ۶ کشور به واکسن مجوز داده‌اند. هر دوز این واکسن حدود ۴۰ دلار قیمت دارد که هر فرد به ۲ دوز با فاصله تزریق حدودا یک ماه نیاز دارد. این واکسن دمای نگهداری ۷۰- درجه می‌خواهد.

به نظر می‌رسد کشورمان برای خرید این واکسن (به دلیل کمبود امکانات لجستیکی مثل هواپیما و سیستم توزیع گسترده با یخچال‌های متعدد با دمای ‌۷۰-) و همین‌طور قیمت بالای آن اقدام نخواهد کرد. جالب است که فایزر اعلام کرده واکسن را مستقیما به دولت‌ها تحویل می‌دهد و هیچ سودی برای واکسن‌های خود دریافت نخواهد کرد تا واکسن‌ها عادلانه در جهان توزیع شود.

۲- واکسن مدرنا:

این واکسن در حال بررسی توسط FDA است و به نظر می‌رسد به زودی مجوز را دریافت کند. قیمت این واکسن ارزان‌تر از واکس فایزر است و نگهداری آن به دمای معمول فریزر نیاز دارد و اثربخشی آن هم کمی بیشتر است اما امریکا ۱۰۰ میلیون دوز اول این واکسن را پیش‌خرید کرده و در سال ۲۰۲۱ هم ۱۰۰ میلیون دوز به امریکا ۲۰۰ میلیون دوز به اروپا و ۳۰۰ میلیون دوز به کانادا، ژاپن، استرالیا، قطر و عربستان پیش‌فروش شده است و برای همین تا اواخر سال ۲۰۲۱ امیدی به دریافت این واکسن در میزان بالا وجود ندارد.

۳- واکسن آسترازنکا- آکسفورد:

اولین واکسنی که به مراحل کارآزمایی بالینی رسید اما دیرتر به مرحله توزیع عمومی رسیده است. این واکسن قرار است توسط تولیدکننده‌های هندی و به نام کوویدشیلد در مقیاس بالا تولید شود. آسترازنکا تا پایان سال ۲۰۲۱ حدود ۲ میلیارد دوز واکسن تولید می‌کند که سهم امریکا ۳۰۰ میلیون و سهم اروپا هم ۳۰۰ میلیون دوز است.

به نظر می‌رسد ایران برای تهیه این واکسن با شرکت هندی مذاکره کرده و پیش‌بینی شده است که شاید در اولین ماه بهار ۱۴۰۰ بین ۱۰ تا ۲۰ میلیون دوز از این دارو وارد کشورمان شود.

این واکسن از دو واکسن قبلی ارزان‌تر است و احتمالا تا پایان سال ۲۰۲۰ مجوز سازمان بهداشت جهانی را کسب خواهد کرد. شرایط نگهداری آن هم شرایط معمول است.

۴- واکسن سینوفارم چین:

چینی‌ها چندین واکسن در حال توسعه دارند که ۲ واکسن آنها به‌طور گسترده در سطح جهان کارآزمایی بالینی انجام داده‌اند (سینوفارم و سینوواک) امارات متحده عربی و برزیل نتایج موفقیت‌آمیز بالایی برای این واکسن اعلام کرده‌اند و امارات، بحرین، ترکیه، عربستان، اندونزی، آرژانتین و برزیل برای پیش‌خرید آن اقدام کرده‌اند.

واکسن چینی درخواست صدور مجوز از سازمان بهداشت جهانی را داده است اما این سازمان اعلام کرده در هفته‌های آینده ابتدا واکسن فایزر، سپس مدرنا و آسترازنکا و بعد واکسن سینوفارم را بررسی خواهد کرد. جالب است که قیمت واکسن سینوفارم احتمالا بالاتر از آسترازنکا خواهد بود اما به خاطر نبود مشکل نقل و انتقال مالی این واکسن یکی از گزینه‌های اصلی ایران خواهد بود.

۵- واکسن‌های ایرانی:

که براساس اخبار منتشرشده ۶ یا ۷ واکسن هستند که یکی از آنها از اوایل دی ماه وارد مرحله کارآزمایی بالینی روی انسان خواهد شد و ۲ مورد دیگر هم درحال دریافت مجوز کمیته اخلاق برای ورود به مرحله مطالعات انسانی هستند.

موضوع مهم اما این است که باتوجه به نیاز به دو دوز (یا سه دوز) برای رسیدن به تاثیر مناسب، کارآزمایی بالینی چنین واکسنی اگر همه ضوابط آن به‌درستی اجرا شود حداقل به ۳ ماه زمان نیاز دارد و سپس برای بررسی همه موارد و اهدای مجوز (حتی مجوز داخلی سازمان غذا و دارو) نیاز به زمان است و سپس واکسن باید وارد مراحل تولید انبوه شود ولی خطوط تولید واکسن به میزان بالا در کشورمان وجود ندارد.

بر اساس اطلاعات به نظر نمی‌رسد اولین دوزهای واکسن ایرانی در بهترین حالت قبل از پاییز ۱۴۰۰ در دسترس قرار بگیرند.

نتیجه‌گیری:

(توضیح: از اینجا به بعد مطلب بیشتر تخمین است تا اطلاعات دقیق. قطعا با دراختیار نداشتن اطلاعات کامل هر راهکار و نتیجه‌گیری صرفا فرض خواهد بود. ما برای داستان فرضی‌مان یک داستان خوشبینانه می‌چینیم):

اگر کشورمان بتواند حدود ۲۰میلیون دوز واکسن آسترازنکا، به همین تعداد دوز واکسن سینوفارم و سپس میزان حداقل دوبرابری از واکسن‌های در راه دیگر را خریداری کند، می‌تواند به واکسیناسیون دو سوم جمعیت کشور امیدوار بود.

زمان: نامعلوم (شروع احتمالا از فروردین ۱۴۰۰)
هزینه: حدود یک میلیارد دلار

دکتر امیر صدری
پزشک و روزنامه نگار