زنان و بیماری‌های قلبی

بیشتر تحقیقات بزرگ در زمینه عوامل‌خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی، در مردان انجام شده است و پزشکان و عموم مردم فکر می‌کردند که بیماری‌های قلبی‌عروقی، بیشتر یک بیماری تهدیدکننده زندگی در بین مردان میانسال و سالمند می‌‌باشد. اما در سال ۱۹۹۱ میلادی یک تحقیق بزرگ بر روی زنانی که با شکایت درد قفسه سینه مراجعه نموده بودند ولی مراقبت کافی پزشکی دریافت نکرده بودند، انجام گردید. از آن زمان به بعد بر اساس نتایج این تحقیق پزشکان و بیمارستان‌ها به تشخیص، پیشگیری و درمان بیماری‌های قلبی‌عروقی در بین زنان توجه فزاینده‌ای را نمودند. در حالیکه میزان مرگ و میر ناشی از بیماری‌های قلبی‌عروقی در مردان در طول ۲۵ سال اخیر رو به کاهش بوده است، این میزان در طی این مدت با نرخ رو به رشدی در بین زنان مواجه بوده است.

وقتی‌که تحقیقات از تفاوت‌های فاحش در علایم بالینی، درمان و توصیه‌های مرتبط با پیشگیری، در بین زنان و مردان مبتلا به بیماری کرونری قلبی، پرده برداشت، حقیقتی آشکار شد. امروزه معلوم شده است که بیماری‌های قلبی‌عروقی قاتل شماره یک زنان است. میزان مرگ و میر ناشی از بیماری‌های قلبی‌عروقی در زنان، ۱۰ برابر میزان مرگ و میر ناشی از سرطان پستان است. هم زنان و هم پزشکان آنها برای کاهش میزان مرگ و میر ناشی از بیماری‌های قلبی‌‌عروقی باید کارهای بسیار زیادی انجام دهند. بهترین راهبرد شناسایی عوامل‌خطر ابتلا به بیماری سرخرگ‌های کرونری در زنان و سپس کنترل این عوامل خطر به منظور پیشگیری از وقوع بیماری‌های قلبی‌عروقی و نیز بهبود بقا و کیفیت زندگی زنان می باشد.

تفاوت‌های مابین زنان و مردان مبتلا به بیماری‌های قلبی

برخی از تفاوت‌های موجود بین مردان و زنان در نحوه پیدایش بیماری سرخرگ‌های کرونری و نیز چگونگی علایم بالینی آن می‌باشد. تحقیقات بالینی که تا اکنون بر روی زنان انجام گرفته‌اند، ممکن است برخی از این تفاوت‌ها را به شکل کاملی توضیح دهند:

۱. زنان غیر یائسه‌ای که سیگاری نبوده و بیماری قندخون نیز ندارند، به ندرت به بیماری سرخرگ‌های کرونری مبتلا می‌شوند. در زنان غیریائسه‌ای که قائده می‌شوند، هورمون استروژن که از تخمدان‌ها ترشح می‌شود از تشکیل پلاک در سرخرگ‌ها جلوگیری کرده و کلسترول خون را کاهش می‌دهند. اما با شروع یائسگی، بدن زنان استروژن کمتری تولید می‌کند و آنها درمعرض خطر بیشتری برای ابتلا به حملات قلبی قرار می‌گیرند.

۲. حملات قلبی در زنان نسبت به مردان در سنین بالاتری رخ می‌دهد (با تفاوت ۱۰ سال). قبل از یائسگی میزان خطر وقوع یک حمله قلبی در زنان نسبتا پایین است. معمولا زنان در سنین بالاتری دچار حمله قلبی می‌شوند و معمولا در این سنین زنان مبتلا به بیماری‌های دیگری نیز می‌باشند که بر نحوه بهبودی از حمله قلبی تأثیر منفی می‌گذارند.

۳. حملات قلبی در زنان نسبت به مردان شدیدتر است. در اولین سال پس از حمله قلبی، احتمال مرگ در زنان تقریباً ۲ برابر مردان است. در شش ماه نخست پس از حمله قلبی، امکان بروز دومین حمله قلبی در زنان ۲ برابر مردان است.

۴. علایم بالینی حمله قلبی در زنان در مقایسه با مردان متفاوت می‌باشد. در هر دو جنس، درد قفسه سینه کلاسیک دیده می‌شود که در قسمت فوقانی بدن پخش می‌شود، اما زنان نسبت به مردان بیشتر دچار دردهای غیرمعمول قفسه سینه و علایم بالینی عمومی (مانند سوهاضمه، خستگی، درد پشت یا تنگی نفس) می‌شوندکه تشخیص حمله قلبی را مشکل تر می‌نمایند.

۵. نتایج برخی از بررسی‌های تشخیصی متداول در زنان نسبت به مردان، صحت کمتری دارند. برای مثال نتیجه یک استرس تست ورزشی در یک خانم جوان به احتمال بیشتری مثبت کاذب خواهد بود (یعنی نتیجه بررسی وجود بیماری را نشان می‌دهد، درحالیکه در واقع بیماری سرخرگ‌های کرونری وجود ندارد).

۶. زنان مبتلا به بیماری دیابت (بیماری قندخون، بیماری بسیار شایعی است و در زنان بسیار بیشتر از مردان رخ می‌دهد)، در مقایسه با مردان به احتمال زیادتر در اثر بیماری سرخرگ‌های‌کرونری فوت می کنند. این زنان اغلب علایم بالینی نشان‌دهنده بیماری سرخرگ‌های کرونری را ندارند و حتی قبل از شروع یائسگی، ممکن است مبتلا به بیماری سرخرگ‌های کرونری شوند.
تحقیقات بعدی نشان دادند که به طورکلی زنان در مقایسه با مردان به مراقبت‌های پزشکی متفاوتی در رابطه با بیماری‌های قلبی‌عروقی نیاز دارند:

۷. وقتیکه میزان خطر حمله قلبی در زن‌ها برآورد می‌شود، احتمال بیشتری وجود دارد که به اشتباه زنان در دسته کم خطر طبقه‌بندی شوند و در نتیجه توجه‌های کمتری در ارتباط با مراقبت‌های پیشگیری دریافت کنند.

۸. در صورت وجود نشانه‌های احتمالی حمله قلبی، زنان قبل از مراجعه به بخش اورژانس بیمارستان‌ها، مدت زمان بیشتری صبر می‌نمایند و خود را معطل می‌کنند و ممکن است با یک تشخیص دیگر (برای مثال سوهاضمه یا اضطراب) در منزل باقی بمانند. در حالیکه در مردان به احتمال زیادی حمله قلبی تشخیص داده شده و به موقع درمان شروع می‌شود.

۹. روش‌های تصویربرداری قلبی عروقی همانند استرس اکوکاردیوگرافی که در زنان و مردان به یک اندازه صحت تشخیصی دارند، در زنان کمتر انجام می‌شود.

۱۰. درمان‌هایی مانند آنژیوپلاستی با بالون و استنت‌گذاری که به منظور باز کردن سرخرگ‌های مسدود شده انجام می‌گیرند، در زنان بسیار کمتر استفاده می‌شوند.

۱۱. جراحی بای‌پس سرخرگ‌های کرونری در زنان نسبت به مردان خطر بیشتری دارد. به طورکلی زنان در سنین بالایی مبتلا به بیماری کرونری شده و برای جراحی بای‌پس ارجاع داده می‌شوند. بنابراین اغلب به هنگام جراحی، بیماری شدیدتری نسبت به مردان دارند.

ممکن است سرخرگ‌های کرونری در زنان کوچک‌تر و باریک‌تر باشند، که این امر باعث دشوارتر شدن جراحی بای‌پس در زنان می‌شود.

۱۲. زنانیکه برای جراحی قلب ارجاع می‌شوند، معمولا مسن بوده و نحیف می‌باشند و ممکن است در این سن بیوه یا مجرد باشند، بنابراین نسبت به مردان که در سنین پایین‌تری تحت جراحی قرار می‌گیرند، ممکن است حمایت کمتری دریافت نمایند.

برخی یافته‌ها نشان می‌دهند که روش‌های درمانی با توجه به وضعیت فرهنگی پیچیدگی‌هایی دارند. شکاف‌های موجود درمانی با توجه به نیازهای منحصر به فرد زنان باید در بیمارستان‌ها رفع شوند. شکاف اطلاعاتی زنان در رابطه با بیماری‌های قلبی عروقی باید از بین برود. زنان باید بدانند که بیماری‌های قلبی‌عروقی قاتل شماره یک تمامی انسان‌ها می‌باشند. با توجه به تفاوت‌های موجود در مراقبت از بیماری‌های قلبی‌عروقی در زنان پیام بسیار روشن است: زنان و پزشکان آنها باید برای محافظت از زنان در برابر بیماری‌های قلبی‌عروقی فعالیت بسیار زیادی نمایند.

پیشگیری از بیماری‌های قلبی عروقی در زنان

پیروی از یک شیوه سالم زندگی، بهترین وسیله برای پیشگیری از بیماری‌های قلبی‌عروقی در زنان و مردان است. به محض آگاهی از این نکته که شما نیز ممکن است مبتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی شوید، به راحتی خواهید توانست به دانش موجود در زمینه پیشگیری از بیماری‌های قلبی‌عروقی دسترسی پیدا کنید. در فرآیند تجزیه و تحلیل میزان خطر فردی ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی و نیز تلاش برای کم کردن اثر این عوامل خطر یا رفع کلی آنها در مردان و زنان تشابه‌های بسیار زیادی وجود دارد.

عوامل خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی در زنان

چه چیزهایی زنان را در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی قرار می‌دهند؟

عوامل خطری که شما نمی‌توانید آنها را تغییر دهید عبارتند از: سن، زمان یائسگی، سابقه پزشکی خانوادگی و تأثیر حساسیت ژنتیکی در ابتلا به کلسترول بالای خون، فشارخون بالا و دیابت. با این وجود شما می‌توانید بسیاری از جنبه‌های شیوه زندگی خود را به منظور بهبود میزان کلی سلامتی و به خصوص میزان سلامت قلبی عروقی خودتان تغییر دهید.

گام اول ملاقات با پزشک معالج و درخواست انجام آزمایش‌ها و بررسی‌های مورد نیاز است از قبیل:

• فشارخون. با یک اندازه‌گیری ساده فشارخون بلافاصله نتایج در اختیار شما قرار می‌گیرد.
• آزمایش چربی خون. این آزمایش خونی مقادیر کلی کلسترول، LDL (کلسترول بد)، HDL (کلسترول خوب) و تری‌گلیسیرید شما را مشخص می‌کند. همچنین سایر آزمایش‌های خونی مثل هوموسیستئین و پروتئین واکنشی CRP) C) نیز ممکن است مفید باشند.
• قند ناشتای خون. این آزمایش بیماری قند خون (دیابت) را تشخیص می‌دهد.
• وزن و شاخص توده بدنی (BMI). چاقی به ویژه در زنان عامل خطر مهمی است. تحقیقات نشان داده‌اند که افزایش وزن زنان در دوران قبل از یائسگی برای مثال در ۱۸ سالگی (مثل افزایش وزن آنها در طی دوره بلوغ) موجب افزایش میزان خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی در زنان می‌شود. همچنین چاقی با سایر عوامل خطر مثل دیابت و سیگارکشیدن ترکیب می شود و میزان خطر ابتلا به بیماری سرخرگ‌های کرونری را افزایش می دهد.

با در دست داشتن نتایج این بررسی‌ها، می‌توانید درباره این موارد با پزشکتان مشورت نمایید: میزان خطر فردی خودتان برای ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی و نیز اینکه چگونه می‌توانید زندگی سالم‌تر و طولانی‌تری داشته باشید. شما و پزشکتان می‌توانید از یک محاسبه‌گر میزان خطر که برای زنان تهیه شده است، استفاده نمایید و از پزشکتان سوال نمایید که کدامیک از طبقه‌بندی‌های میزان خطر، در مورد شما صدق می‌کند. این نتایج شما را از نظر میزان خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی در طبقه‌های کم خطر، با خطر متوسط، و با خطر بالا قرار می‌دهند.

اگر شما درگذشته به بیماری‌هایی مثل حملۀ قلبی، سکته مغزی، دیابت یا بیماری قندخون، یا بیماری مزمن کلیوی مبتلا شده باشید، به طورخودکار در گروه با میزان خطر بالا قرار می‌گیرید. اگر شما به یک بیماری ژنتیکی در رابطه با کلسترول خون مبتلا باشید، در طبقه با میزان خطر بالا قرار می‌گیرید.

هنگامی‌که شما میزان خطرخودتان را با همکاری پزشکتان تعیین نمایید، شما بهتر خواهید توانست در مورد برنامه‌ریزی برای پیشگیری و در صورت نیاز درمان، اقدام نمایید. برای مثال، یک زن با میزان خطر پایین ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی تنها با کمی ورزش و پیروی از یک رژیم سالم غذایی، بهبود می‌یابد. یک زن با میزان خطر متوسط ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی، ضمن پیروی از موارد ذکر شده باید توجه بیشتری به کنترل فشارخون و کلسترول خود داشته باشد، همچنین ممکن است پزشک به چنین فردی توصیه نماید که آسپیرین مصرف نماید. یک زن با میزان خطر بالای ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی، باید تغییراتی سالم در شیوه زندگی خود اعمال کند و از داروها استفاده نماید.

چگونه زنان می‌توانند از بروز بیماری‌های قلبی عروقی پیشگیری نمایند؟

به ویژه برخی از تغییرات مثبت و پیشگیرانه‌ای که پزشک توصیه می‌کند تا در شیوه زندگی خود اعمال نمایید از اهمیت زیادی برخوردارند، اما همه این تغییرات که در ذیل ذکر می‌شوند مهم هستند:

• اطلاع از سابقه خانوادگی. میزان خطر شما درصورتیکه یک عضو خانواده شما در سنین پایینی دچار بیماری‌های قلبی شده باشد، افزایش می‌یابد.
• ترک استعمال دخانیات و دوری از دود سیگار دیگران. زنانیکه قرص‌های ضدبارداری استفاده می‌کنند و سیگاری نیز هستند، در معرض خطر بیشتری برای لخته شدن خون و سکته مغزی می‌باشند. ایده‌آل این است که هر زنی که سیگاری است، سیگار خود را به هر حال ترک نماید، ولی به ویژه ترک سیگار در زنانی که از قرص‌های ضدبارداری استفاده می‌نمایند، مهم تر است. زنان بالای ۳۵ سالی که سیگاری هستند، نباید از قرص‌های ضدبارداری استفاده نمایند.
• روزانه حداقل ۳۰ دقیقه ورزش نمایید. اگر پزشک به شما بگوید که روزانه یکساعت ورزش برای شما مناسب‌تر است، توصیه وی را انجام دهید. لازم نیست که به باشگاه‌های گران قیمت بروید. تحقیقات نشان داده‌اند که روزانه ۳۰ دقیقه پیاده‌روی برای زنان بسیار مفید است.
• از یک رژیم غذایی سالم قلبی پیروی نمایید.
• وزن خود را در محدوده سالم نگه دارید.
• با پزشک خود برای کنترل فشارخون‌بالا و کلسترول‌خون بالا همکاری نمایید. ممکن است علاوه بر تغییرات سالم در شیوه زندگی نیاز به مصرف دارو داشته باشید. زنان یائسه نسبت به مردان هم سن خود، کلسترول خون بالاتری دارند.
• توجه زیادی به سطوح تری گلیسیرید خون معطوف نمایید. سطح بالای تری‌گلیسیرید در زنان نسبت به مردان همراهی بیشتری با بیماری‌های قلبی‌عروقی دارد. سطح طبیعی تری‌گلیسیرید کمتر از ۱۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر می‌باشد.
• با پزشک خود برای کنترل دیابت یا پیش دیابت همکاری نمایید. این بیماری‌ها ارتباط بسیار نزدیکتری با بیماری‌های قلبی‌عروقی در زنان دارند. در حقیقت، زنان مبتلا به دیابت به همان اندازه مردان مبتلا به دیابت، در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی می‌باشند.
• با پزشک خود درباره مصرف آسپیرین به عنوان پیشگیری صحبت نمایید. برخی از تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف آسپیرین در زنان زیر ۶۵ سال ممکن است برای پیشگیری از اولین حمله قلبی مفید نباشد، ولی در زنان بالای ۶۵ سال مفید است. آسپیرین همچنین ممکن است میزان خطر بروز سکته مغزی را در زنان کاهش دهد.
• کنترل استرس و تنش‌های عصبی را یاد بگیرید و اجرا نمایید.

علائم بالینی در زنان

شاید یکی از جالب‌ترین یافته‌های تحقیقات اخیری که در رابطه با زنان و بیماری‌های قلبی‌عروقی انجام گرفته است، این واقعیت باشد که علایم بالینی بیماری‌های قلبی‌عروقی در زنان به طورقابل توجهی با علایم بالینی مردان متفاوت است. علایم بالینی کلاسیک بیماری قلبی هم در مردان و هم در زنان روی می‌دهند. اما تمامی زنان و پزشکان باید بدانند که ناراحتی فشارنده قفسه سینه که ۲۰ دقیقه یا بیشتر در مردان طول می‌کشد و باعث تشخیص حمله قلبی در بسیاری از مردان می‌شود، کمتر در زنان دیده می‌شود. زنان ممکن است اصلاً دردی نداشته باشند و یا اینکه ناراحتی آنها زودگذر باشد.
ممکن است زنان علایم زیر را ذکر نمایند :

• ناراحتی زودگذر در قفسه سینه که در عرض چند دقیقه در قفسه سینه ظاهر شده و رفع می‌شود، یا دردهای سینه‌ای مبهم که به آسانی ممکن است با سوهاضمه اشتباه شود.
• تنگی نفس
• خستگی یا ضعف
• عرق سرد
• سرگیجه
• درد پشت (قسمت بالایی کمر ما بین شانه‌ها).

وقتی از زنانیکه مبتلا به حملات قلبی بوده‌اند، از هرگونه علامت بالینی جدید یا غیرمعمول در یک ماه قبل از وقوع حمله قلبی سؤال می‌شود آنها ممکن است هیچ‌گونه ناراحتی در قفسه سینه را ذکر ننمایند. گرچه ممکن است درد قفسه سینه اولین نشانه حمله قلبی باشد، ولی زنان اغلب از خستگی شدید، بی‌خوابی، تنگی نفس، سوهاضمه یا اضطراب شکایت می‌نمایند. این موارد علایم بسیار عمومی می‌باشند که به راحتی با علایم پیری یا کار زیاد اشتباه گرفته می‌شوند. تحقیقات نشان داده‌اند که وقتی زنان دچار علایم بالینی حمله قلبی می‌شوند، بیشتر در خانه باقی مانده و در رفتن به بیمارستان تعلل می‌کنند، چرا که نمی‌دانند دچار حمله قلبی شده‌اند. به محض مشاهده علایم بالینی حمله قلبی، تماس با اورژانس (۱۱۵) و مراجعه به بخش اورژانس بیمارستان ضروری است. بسیاری از زنان (بویژه پیر زنان) دوست ندارند که شکایتی از علایم بالینی خود بکنند و باعث زحمت دیگران شوند. همچنین آنها دوست ندارند که از شدت بیماری خودشان آگاه شوند. باید توجه داشت که این عدم تمایل، دریافت تنها درمانی که ممکن است باعث نجات زندگی آنها شود را به تعویق می‌اندازد.

ممکن است در مقایسه با مردان، زنان در طی حمله قلبی دچار علایم بالینی متفاوتی گردند. اگرچه برخی از زنان دچار درد قفسه سینه فشارنده می‌شوند که علامت شایع حمله قلبی است، ولی خیلی از زنان علایم مبهمی مانند خستگی، سرگیجه، تعریق سرد و یا آشفتگی خواب را ذکر می‌کنند. اگر شما به الگویی از علایم بالینی دچار شده‌اید که نمی‌توانید آنها را توضیح دهید، به پزشک مراجعه کنید و از او بخواهید که آزمایش‌های مربوط به حمله قلبی را برای شما درخواست نماید.

موارد زیر را به خاطر بسپارید و اقدامات گفته شده را در صورت لزوم انجام دهید:

1. اگر شما متوجه یک الگوی غیرطبیعی در علایم بالینی خود شده‌اید که نمی‌توانید آن را توضیح دهید، بلافاصله پزشک خود را ملاقات نموده و علایم بالینی خودتان را برای وی توصیف نمایید. همچنین به تغییرات اندک در توانایی خود در انجام کارهای روزمره خود توجه نمایید. به پزشک معالج خود بگویید که نگران احتمال وقوع حمله قلبی می‌باشید. می‌توانید در این رابطه با پزشک متخصص قلب و عروق نیز مشورت نمایید.
2. اگر متوجه علایم بالینی حمله قلبی در خودتان شده‌اید که بیش از ۵ دقیقه طول کشیده‌اند، بلافاصله با اورژانس (۱۱۵) تماس گرفته و یا به بخش اورژانس بیمارستان مراجعه نمایید.
3. وقتیکه به اتاق اورژانس بیمارستان مراجعه نمودید، علایم بالینی خودتان را تا حد امکان با جزئیات کامل توصیف نمایید و به کادر پزشکی بگویید که در مورد احتمال وقوع حمله قلبی نگران می‌باشید. خجالت نکشید و بگویید که تمایل دارید تحت بررسی با نوارقلب و یا آزمایش آنزیم‌های قلبی خون قرار بگیرید تا مشخص شود که آیا دچار حمله قلبی شده‌اید یا نه؟

موارد خاص در زنان
در مراحل مختلف زندگی، یک زن با مواردی مواجه می‌شود که ممکن است در سلامت قلبی عروقی وی تأثیرگذار باشند. قرص‌های ضد حاملگی، حاملگی، یائسگی و درمان جایگزینی هورمونی (HRT) چگونه بر سلامت دستگاه قلبی‌عروقی تأثیر می‌گذارند؟ با تمرکز تحقیقات قلبی‌عروقی بر روی زنان، اثرات استروژن بر روی قلب زنان در دست بررسی می‌باشد.

سلامت روانی و بیماری‌های قلبی

اگرچه تاکنون رابطه ما بین عوامل روانی و بیماری‌های قلبی کاملا شناخته نشده‌اند، ولی یکسری شواهد بالینی وجود دارد که نشان می‌دهند رابطه‌ای بین استرس (تنش عصبی) و افسردگی با بیماری‌های قلبی‌عروقی وجود دارد.

ممکن است استرس یک علت مستقل برای بیماری قلبی نباشد، ولی باید توجه داشت که استرس باعث رفتارهای خطرناکی مانند سیگار کشیدن یا غذاخوردن بیش از حد می‌شود. بنابراین با کنترل استرس سطح کلی سلامتی از جمله سلامت قلبی عروقی افزایش می‌یابد.

همچنین استرس ممکن است علایم بالینی حمله قلبی را تقلید نماید. ممکن است زنان با علایمی مثل خستگی، تنگی نفس، اضطراب، تپش قلب و یا سو هاضمه به جای علایم معمول درد قفسه سینه به بخش اورژانس بیمارستان مراجعه نمایند. ممکن است پزشکان این علایم را به استرس ربط داده و بررسی برای بیماری قلبی را انجام ندهند. ممکن است تنها به شما توصیه شود که زندگی را آسان بگیرید. حتی اگر شما نیز فکر می‌کنید که دچار استرس بوده‌اید و علایم بالینی شما احتمالا ناشی از استرس است، سوالاتی راجع به عملکرد قلب خودتان از پزشک بپرسید و از او بخواهید تا بررسی‌های لازم را درخواست نماید به ویژه اگر این علایم بالینی جدید بوده و یا اینکه در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی می‌باشید.

استروژن و بیماری‌های قلبی

تا قبل از یائسگی، میزان خطر ابتلای یک زن به بیماری‌های قلبی‌عروقی بسیار کمتر از مردان است، این مورد بیشتر به دلیل اثرحفاظتی هورمون زنانه استروژن می‌باشد. هرچند تأثیر استروژن کاملا شناخته نشده است، اما به نظر می‌رسد که در زنان جوان استروژن تأثیر مثبتی بر روی میزان کلسترول خون و نیز خود رگ‌های خونی دارد. زمانی‌که تولید استروژن با شروع یائسه شدن متوقف می‌شود، این اثر محافظتی استروژن از بین می‌رود. میزان خطر ابتلای زنان به بیماری‌های قلبی‌عروقی پس از یائسگی به تدریج افزایش می‌یابد تا اینکه در ۶۵ سالگی با میزان آن در مردان برابر می‌شود.

تا سال‌ها از درمان جایگزینی هورمونی برای تخفیف علایم یائسگی برای مثال گرگرفتگی استفاده می‌شد. تحقیقات بسیاری نشان داده‌اند که هورمون درمانی درست مثل استروژنی که قبل از یائسگی در خود بدن زنان تولید می‌شد، از زنان در برابر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی و پوکی استخوان (استئوپروز) محافظت می‌نماید.

هورمون درمانی ممکن است باعث افزایش میزان خطر بروز سرطان سینه و برخی از سرطان‌ها شود، ولی مزایای هورمون درمانی در اکثر زنان خیلی بیشتر از ضررهای آن می‌باشد. ولی در سال ۱۹۹۰ نتایج یک بررسی طولانی‌مدت که با کارآزمایی بالینی هزاران زن را مطالعه نموده بود، نشان داد که هورمون درمانی استفاده شده در این مطالعه (استروژن همراه با مدروکسی پروژسترون) از بیماری‌های قلبی‌عروقی محافظت ننموده و باعث افزایش اندک اما قابل توجه میزان خطر حمله قلبی، سکته مغزی و تشکیل لخته خون در این زنان شده است. مصرف تنهای استروژن، سبب افزایش مشابه در تشکیل لخته خون شده بود، ولی میزان حمله قلبی در زنان ۶۰ ساله را افزایش نداده بود. با این وجود مصرف تنهای استروژن از حملات قلبی در زنان ۵۰ ساله جلوگیری کرده بود.

هم اکنون توصیه‌های علمی شامل موارد زیر می‌باشند:

• زنان مبتلا به بیماری سرخرگ‌های کرونری نباید به منظور پیشگیری از بیماری‌های قلبی‌عروقی، از هورمون درمانی استفاده نمایند.
• هورمون درمانی نباید صرفاً برای پیشگیری از بیماری‌های قلبی‌عروقی یا سکته‌های مغزی شروع شود یا ادامه یابد.

آیا این بدین معناست که شما در طی یائسگی نباید هیچگونه درمان هورمونی را دریافت دارید؟ لزوماً نه‌ خیر. این بدین معناست که شما با همکاری پزشکتان، باید میزان خطر فردی خودتان برای ابتلا به بیماری‌هایی مثل بیماری‌های قلبی‌عروقی، پوکی استخوان و سرطان را در برابر منافع انواع مختلف هورمون درمانی برآورد کنید. تحقیقات نشان داده‌اند که هورمون درمانی باعث کاهش موارد بروز شکستگی‌های استخوان‌های لگن و ستون فقرات و سرطان روده بزرگ می‌شود. کماکان از درمان جایگزینی هورمونی می‌توان برای درمان موثرگرگرفتگی، تعریق‌های شبانه و سایر علایم بالینی یائسگی استفاده نمود. اگر شما هم اکنون درمان جایگزینی هورمونی دریافت می‌کنید یا تصمیم دارید که به زودی از این نوع درمان استفاده نمایید با پزشک خود درباره عوامل خطر ابتلا به بیماری سرخرگ‌های کرونری و آزمایش‌های مورد نیاز مشورت نمایید. اگر شما استروژن تنها یا استروژن به همراه پروژستین مصرف می‌کنید با پزشک خود درباره مزایا و معایب درمان‌های غیرهورمونی موجود مشورت نمایید.

حاملگی و بیماری قلبی

حاملگی نیازهای بیشتری را بر قلب زنان تحمیل می‌کند. وقتی حامله‌اید،‌ حجم خونتان به تدریج تا ۵۰ درصد افزایش می‌یابد. قلبتان تندتر می‌تپد و با هر انقباض خون بیشتری را پمپ می‌کند تا بتواند خون مورد نیاز رحم،‌ جفت و جنین در حال رشد را تامین نماید. در یک زن مبتلا به یک بیماری قلبی‌عروقی مانند بیماری قلبی مادرزادی، بیماری سرخرگ‌های کرونری، اختلال دریچه‌های قلب، فشارخون بالا یا دیابت، حاملگی خطرات بیشتری را به مادر و جنین وارد می‌کند. به زنان مبتلا به فشارخون بالای ریوی (هایپرتانسیون پولموناری) یا آسیب عضلات قلبی (کاردیومیوپاتی) توصیه می‌شود که از حاملگی اجتناب کنند.

امروزه زنان زیادی با انواع بیماری‌های قلبی، یا سایر عوامل پرخطر، کودکان سالمی را به دنیا می‌آورند. ولی باید با دقت بسیار بر روی حاملگی خود برنامه‌ریزی نمایید، یعنی هم با متخصص زنان و هم متخصص قلب مشورت نمایید. پزشک با شما درباره مشکلات قلبتان بحث می‌کند و به شما توضیح می‌دهد که بیماری شما چگونه ممکن است بر روی شما و نوزادتان تاثیر منفی بگذارد. او شما را در جریان علایم ممکن قرار می‌دهد. شما باید درباره داروهای مصرفی خود نیز با پزشکتان صحبت کنید،‌ چون برخی داروها حتی داروهای بدون نسخه ممکن است در طول حاملگی برای شما خطرناک باشند. پزشک ممکن است داروهای بی‌خطرتری را برای شما تجویز کند. یا دوز داروهای موجود را تغییر دهد. شما همچنین باید در طول حاملگی مرتب تست شوید تا سلامت شما و کودکتان به طور مرتب ارزیابی شود.

از آنجاییکه حاملگی دارای تاثیری عمیق بر فعالیت قلبی‌عروقی زنان می‌باشد، برخی زنان دارای قلب سالم نیز در طول حاملگی دچار مشکل می‌شوند. ممکن است به نوعی صدای مورمور در قلبتان دچار شوید (یک صدای قابل شنیدن که در اثر عبور خون از قلب ایجاد می‌شود) که قبلاً به آن مبتلا نبوده‌‌اید. معمولاً این صداها بی‌ضررند، اما پزشک باید علت آنهارا مشخص نماید و مطمئن شود که دریچه‌های قلب شما به خوبی کار می‌کنند. ممکن است در اثر حاملگی به آریتمی دچار شوید. همچنین ممکن است بیماری قلبی که قبلا تشخیص داده نشده بود در اثر افزایش بار قلب ناشی از حاملگی تشخیص داده شود. ممکن است پزشک از شما بخواهد که یک نوار قلب بگیرید یا به دستگاه مونیتور قلب وصل شوید تا آریتمی را بررسی کند. ممکن است به درمان نیاز نداشته باشید اما اگر نیاز به درمان داشته باشید، پزشک از تاثیر درمان بر خودتان و جنین‌تان، شما را مطلع خواهد کرد. به ندرت زنان در انتهای حاملگی یا حتی بلافاصله بعد از زایمان، علایم نارسایی قلبی را از خود بروز می‌دهند. این علایم مستلزم توجه سریع و درمان فوری هستند.

ممکن است در شما علایم فشارخون بالا به ویژه در طول سه ماهه آخر حاملگی دیده شود و این دلیل اندازه‌گیری مرتب فشارخون شما در طول حاملگی، توسط پزشک می‌باشد. فشارخون بالای ناشی از حاملگی معمولاً بعد از زایمان از بین می‌رود اما ممکن است بعدها دوباره عود کند. اما نوعی از فشارخون بالا موسوم به “پره‌اکلامپسی” یک عارضه بسیار خطرناک حاملگی است و نیاز به مراقبت سریع پزشکی دارد.

قرص‌های ضدحاملگی

ستروژن موجود در قرص‌های ضدحاملگی در برخی از زنان باعث افزایش فشارخون، افزایش قندخون و افزایش احتمال تشکیل لخته خون می‌شوند و به طورکلی خطر بروز حمله قلبی یا سکته مغزی را افزایش می‌دهند. استفاده از قرص‌های ضدحاملگی ممکن است باعث تشدید اثرات سایر عوامل خطر مانند استعمال دخانیات، دیابت یا افزایش وزن گردد. این خطرات با افزایش سن زنان بیشتر هم می‌شوند ولی به محض قطع اینگونه قرص‌ها، آنها هم از بین می‌روند. با این وجود میزان خطر این قرص‌ها در مقایسه با میزان خطر حاملگی ناخواسته، بسیار اندکند، بنابرین در بیشتر زنان به ویژه آنهایی‌که در دهه بیست یا اول سی سالگی خود قرار دارند، بطورکلی استفاده از قرص‌های ضدحاملگی از سایر روش‌های جلوگیری از بارداری که کمتر موثرند، ایمن‌تر می‌باشند، به خصوص اگر خطر حاملگی ناخواسته را نیز در نظر بگیریم.

بیشتر این اطلاعات از تحقیقات انجام شده بر روی زنانی به دست آمده‌اند که قرص‌های ضد‌بارداری با دوز بالا مصرف کرده‌اند. امروزه میزان استروژن موجود در این قرص‌ها کاهش زیادی یافته است. معمولاً می‌توانید از این قرص‌ها به شکل ایمنی استفاده کنید به شرط آنکه سیگار نکشید و یا مبتلا به فشارخون بالا، دیابت و یا سایر عوامل خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی نباشید، حتی اگر بیش از ۴۰ سال سن داشته باشید. اگر شما از این قرص‌ها استفاده می‌کنید، هرگز سیگار نکشید. اگر شما سیگاری هستید و بالای ۳۵ سال سن دارید، به شما توصیه اکید می‌شود که از قرص‌های ضدبارداری استفاده نکنید، چرا که در معرض خطر عوارض جانبی شدید مانند سکته مغزی قرار می‌گیرید. اگر شما قصد دارید که از این قرص‌ها استفاده نمایید، حتما به پزشکتان در مورد سابقه وجود عوامل خطر بیماری‌های قلبی درخودتان و خانواده‌تان اطلاعات لازم را بدهید.

پرسش و پاسخ

پرسش: من دچار گرگرفتگی‌های شدیدی می‌شوم و فاقد هرگونه سابقه خانوادگی بیماری قلبی، لخته شدن خون و یا سرطان پستان هستم. اگر من از هورمون درمانی استفاده نمایم، تا چه مدت می‌توانم آن را ادامه دهم؟

پاسخ: اگر شما از استروژن به تنهایی یا همراه با پروژستین برای رفع علایم یائسگی استفاده می‌نمایید، بهترین کار این است که از کمترین مقدار موثر دارو و برای کوتاه‌ترین زمان ممکن استفاده کنید. با پزشک خود دست کم سالی یکبار جهت ارزیابی مجدد نیاز به هورمون درمانی مشورت نمایید و در مورد هرگونه یافته‌های جدید علمی که ممکن است در تصمیم‌گیری شما مؤثر باشند، با وی صحبت نمایید. امروزه ما دقیقاً نمی‌دانیم که طول درمان کوتاه‌مدت هورمون درمانی، چه قدر باید باشد. یک تحقیق نشان داده است که میزان لخته شدن خون و سکته مغزی در عرض ۱سال و میزان بروز سرطان پستان در عرض ۴ سال در افرادیکه از استروژن به همراه پروژستین استفاده می‌نمایند، افزایش می‌یابد. ممکن است شما با مشورت پزشکتان به این نتیجه برسید که افزایش میزان اندکی خطر در شما قابل قبول است.

در مورد خطرات آگاه باشید. استعمال سیگار و دیابت میزان این خطرات را افزایش می‌دهند. بیشتر زنانیکه دچار گرگرفتگی ناشی از یائسگی می‌شوند، معمولا آن را به مدت ۴ سال یا کمتر تجربه می‌کنند. به غیر از هورمون درمانی شما می‌توانید شدت این علایم را به چند طریق کاهش دهید:

• لباس‌های نازک بپوشید.
• دمای منزل را پایین نگه دارید.
• از غذاهای ادویه‌دار، کافئین و الکل پرهیز نمایید.
• از تکنیک‌های بیوفیدبک و ورزش‌های آرام بخش استفاده نمایید

همچنین با وجود آنکه هورمون درمانی مؤثرترین درمان برای گرگرفتگی است، سایر داروهای تجویزی مانند کلونیدین نیز ممکن است به تخفیف علایم البته تا حد کمتری کمک نمایند.

---

فهرست منابع
کتاب راهنمای پیشگیری و درمان بیماری‌های قلبی عروقی – دکتر اکبر نیک‌پژوه

تاریخ آخرین ویرایش: دی‌ماه ۱۴۰۲