زخم معده
زخم معده، همان طور که از نامش بر می آید زخم روبازی است که در معده به وجود می آید ولی می تواند تا اوایل روده کوچک نیز ادامه پیدا کند. زخم معده دو علت بسیار شایع دارد:
- میکروبی به نام هلیکوباکتر پیلوری که می تواند در معده جای گرفته و سطح داخلی آن را تحریک و سرانجام زخم کند.
- مصرف مسکن هایی مانند ایبوبروفن یا آسپرین که موجب ایجاد زخم در معده می شوند.
در حالت طبیعی، پوشش داخلی معده با لایه ای از مایعی خلط که از آن در برابر تاثیرات مخرب اسید محافظت می کند کاملا پوشانده شده است. گاه این لایه دچار از هم گسیختگی شده و بافت معده بدون دفاع باقی می ماند.
عفونت هلیکوباکتر پیلوری
عفونت هلیکوباکتر پیلوری بسیار شایع بوده و بسیاری از مردم به آن مبتلا هستند، بدون آن که علائمی از بیماری زخم معده از خود بروز دهند. آشکار نیست که چرا برخی از مردم نسبت به آثار مخرب این میکروب حساس هستند، ولی این را می دانیم که بیماری در میان اعضای یک خانواده بیشتر دیده می شود. همین طور برخی از رده های میکروب مخرب تر از دیگران عمل می کنند.
مسکن ها نیز که در تسکین دردهای گوناگون (مانند سردرد، دندان درد، دردهای قاعدگی در خانم ها)، کاستن از شدت تب و برخی از بیماری های التهابی مانند رماتیسم مفصلی بسیار مورد استفاده قرار می گیرند، احتمال ابتلا به زخم معده را بیشتر می کنند. داروهایی مانند ایبوپروفن، آسپرین، ناپروکسن، و دیکلوفناک از جمله مسکن هایی هستند که بیشترین کاربرد را دارند.
آسپرین با دوز پایین دارویی است که مصرف آن در کسانی که در معرض خطر سکته های مغزی و قلبی هستند بسیار معمول است، ولی حتی با این دوز پایین نیز می تواند در برخی از افراد موجب بروز زخم معده شود. با این حال، این گروه از بیماران می توانند با مصرف برخی داروهای پایین آورنده ترشح اسید معده به مصرف آسپرین ادامه دهند.
علائم بیماری
شایع ترین علامت بیماری احساس درد و سوزش شدید سردل است که می تواند تا گردن، پشت و پایین شکم نیز کشیده شود. احساس درد از خود زخم و یا در اثر تماس آن با مواد اسیدی موجود در ترشحات معده ناشی می شود. درد ممکن است بلافاصله پس از خوردن غذا آغاز شده و یا چندین ساعت بعد بیمار را از خواب بیدار کند و با خوردن غذا یا آنتاسید فروکش نماید. سوء هضم (نفخ و آروغ)، سوزش سردل و بی اشتهایی علائم کمتر شایع زخم معده به شمار می روند.
علائم هشدار دهنده
- بالا آوردن خون که می تواند به صورت خون قرمز یا شبیه پودر قهوه به نظر رسد.
- مدفوع سیاه رنگ
- احساس درد بسیار شدید در ناحیه معده که به تدریج شدت یافته و با هیچ اقدامی (که پیش از این موثر واقع می شد) فروکش نمی کند.
در این صورت باید پزشک خود را فورا در جریان گذاشته و یا در صورت در دسترس نبودن وی، بیدرنگ به مراکز اورژانس مراجعه نمایید
چه وقت به پزشک مراجعه کنیم؟
بهتر است به محض مشاهده علائم اولیه بیماری (هر گونه احساس سوزش سردل، علائم سوء هضم مانند نفخ و آروغ و یا بی اشتهایی) آن را با پزشک عمومی خود در میان گذارید. هر چند که داروهای بدون نیاز به نسخه در داروخانه ها برای رفع این علائم وجود دارند، ولی هیچ کدام زمینه اصلی بیماری را درمان نکرده و این مورد ناشناخته باقی می ماند.
تشخیص بیماری
معمولا پزشک به محض شک به وجود زخم در معده، در صدر تشخیص قطعی آن برمی آید. اقداماتی که باید در این مسیر صورت گیرند از این قرارند:
- برای مشاهده مستقیم زخم و ارزیابی وضعیت آن، لازم است آندوسکوپی صورت گیرد. در این صورت، نه تنها پزشک می تواند خود آن را به چشم ببیند، بلکه می توان از جوانب گوناگون از آن عکس برداری و یا حتی نمونه برداری نمود. آندوسکوپی تشخیصی معمولا دردناک نیست، ولی بیشتر مردم احساس خوبی نسبت به آن ندارند. در این صورت می توان با بی حس نمودن ناحیه حلق و یا تجویز آرامبخش به بیمار، تحمل آن را برای وی آسان تر ساخت. پس از این اقدام، بیمار می تواند از مرخص شود، ولی لازم است تا ۲۴ ساعت در منزل بماند.
- اگر پزشک تان مشکوک به وجود عفونت هلیلکوباکتر پیلوری است (که معمولا شامل مواردی چون سابقه مصرف مسکن ها می شود)، ممکن است دستور چند آزمایش دیگر را نیز بدهد؛ از جمله:
- تست تنفس اوره. به بیمار نوشابه ای حاوی ماده ای داده می شود که هلیکوباکتر پیلوری قادر به هضم آن است. سپس، بررسی تنفس وی نشان خواهد داد که این باکتری در معده بیمار وجود دارد یا خیر.
- تست وجود آنتی ژن در مدفوع. در این صورت، نیاز به حجم کمی از مدفوع بیمار (به اندازه یک نخود) خواهد بود.
- آزمایش خون. خون بیمار از نظر وجود آنتی بادی ها بر علیه باکتری مورد بررسی قرار می گیرد. آنتی بادی ها پروتئین هایی هستند که به طور طبیعی در خون وجود دارند و به مقابله با عفونت ها می پردازند.
در صورت مثبت بودن هر یک از این آزمایشات، لازم است عفونت برطرف شود که این خود به درمان زخم معده کمک خواهد کرد.
عوارض
امروزه ریشه کن ساختن عفونت هلیکوباکتر پیلوری موجب شده که این عوارض زیاد شایع نبوده و از هر ۵۰ بیمار تنها نزدیک به یک نفر دچار آن ها شوند. با این حال، می توانند بسیار جدی و خطرناک باشند. از جمله عوارض محدود به خود معده می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- خونریزی محل ضایعه
- سوراخ شدن دیواره معده در اطراف ضایعه
- مسدود شدن مسیر عبور غذا (انسداد معده) در اثر تورم بافت اطراف ضایعه
خونریزی داخلی
شایع ترین عارضه، خونریزی از محل زخم است که می تواند زمانی حاصل شود که زخم به دیواره یک رگ خونی رسیده باشد. در صورت
- مصرف مداوم و طولانی مسکن ها و
- سن بالاتر از ۶۰ سال
احتمال بروز خونریزی بیشتر خواهد بود. بسته به محل زخم، این خونریزی می تواند طولانی و منجر به کم خونی شود. علائم کم خونی عبارتند از،
- خستگی
- کم آوردن نفس
- رنگ پریدگی پوست
- ضربان نامنظم قلب
گاهی نیز خونریزی ناگهانی وبسیار شدید است. در هر صورت، لازم است برای مشاهده و ارزیابی یا احیانا درمان محل خونریزی آندوسکوپی صورت گیرد. تصور می شود با تزریق داروهای مهار کننده ترشح اسید در اطراف ضایعه، در محل خونریزی لخته ایجاد شده و به این ترتیب خونریزی بند آید. اما، گاه ممکن است در موارد خونریزی شدید نیاز به انتقال فراورده های خونی نیز پیش آید.
سوراخ شدن دیواره معده
ضایعه نادری است که تقریبا در یک تن از هر ۳۵۰ بیمار بروز می کند. اما می تواند بسیار خطرناک باشد، چه ممکن است باعث ورود میکروب از معده (که معمولا محیطی از پر میکروب است) به فضای داخل شکم شود که محیطی عاری از میکروب است و عارضه ای به نام پریتونیت به بار آورد. شایع ترین علائم پریتونیت، درد ناگهانی شکم است که به تدریج تشدید می یابد.
انسداد مجرای خروجی معده
از هر ۱۰۰۰ بیمار مبتلا به زخم معده، یک تن ممکن است دچار این انسداد شود. علائم انسداد مجرای خروجی معده عبارتند از،
- استفراغ های مکرر با حجم زیاد شامل مواد غذایی هضم نشده
- احساس نفخ و پری مداوم در معده
- احساس پری غیرمعمول پس از هر وعده صرف غذا
- کاهش وزن بدون دلیل
آندوسکوپی محل ضایعه را نشان داده و وجود آن را تایید می کند و با استفاده از مهار کننده های ترشح اسید می توان از شدت التهاب ناحیه آسیب دیده کاست. اما اگر انسداد ناشی از ترمیم نامناسب محل زخم باشد، ممکن است نیاز به عمل جراحی پیش آید و یا لازم شود با قرار دادن بادکنکی در محل تنگی و باد کردن آن، مسیر عبور غذا را باز کنیم. در موارد شدیدتر، حتی لازم می شود قسمتی از معده با عمل جراحی برداشته شود
درمان
درمان زخم معده بستگی به علت آن (عفونت هلیکوباکتر پیلوری یا مصرف مسکن ها) دارد. برای رفع عفونت نیاز به آنتی بیوتیک است. درمان عفونت هلیکوباکتر پیلوری شامل ترکیبی از سه آنتی بیوتیک مختلف و داروهایی است که مانع از ترشح اسید می شوند. آنتی بیوتیک ها به تنهایی قادر به کشتن کامل باکتری ها نیستند. آنتی بیوتیک معمولا دو بار در روز و به مدت ۱۴ روز تجویز می شود. آنتی بیوتیک های مناسب برای مقابله با عفونت هلیکوباکتر پیلوری عبارتند از
- آموکسی سیلین
- کلاریترومایسین
- مترونیدازوال
و مهمترین عوارض جانبی مصرف آن ها عبارتند از
- احساس کسالت
- اسهال
- احساس مزه فلزی در دهان
- تغییر رنگ بزاق و مدفوع به رنگ خاکستری
لااقل چهار هفته پس از خاتمه درمان، بیمار مجددا مورد بررسی قرار خواهد گرفت تا مشخص شود عفونت به کلی برطرف شده یا خیر و در صورت ادامه عفونت درمان نیز، این بار با آنتی بیوتیک های دیگر، ادامه خواهد یافت.
مهارکننده های ترشح اسید
یک گروه از این داروها مانند امپرازول می توانند از میزان ترشح اسید معده بکاهند. لیکن خود عوارضی نیز دارند، از جمله:
- سردرد
- اسهال
- تهوع
- درد شکم
- یبوست
- سرگیجه
- لکه های پوستی
گروه دیگر، این کار را با مهار پروتئینی به نام هیستامین انجام می دهند. رانیتیدین از جمله پرکاربردترین این داروهاست، ولی مصرف آن ها نیز با عوارضی چون،
- اسهال
- سردرد
- سرگیجه
- لکه های پوستی
- خستگی
همراه است.
ضد اسیدها و داروهای محافظ پوشش داخلی معده
این گروه از داروها به ویژه در ابتدای کار موثرتر و بی خطرترند و لذا بیشتر از سایر داروها کاربرد دارند
- ضد اسیدها در زمانی کوتاه اسید معده را خنثی می کنند.
- داروهای محافظ نیز پوشش خوبی برای سطح داخلی معده به وجود آورده و از آن ها در برابر محیط اسیدی معده محافظت می کنند.
این دو گروه از داروها را می توان بدون نسخه پزشک نیز از داروخانه تهیه نمود. بهترین زمان مصرف ضد اسیدها موقعی است که انتظار شروع درد یا علائم دیگر را دارید (مثلا پس از خوردن غذا یا هنگام رفتن به بستر). از داروهای محافظ پوشش معده را بهتر است پس از صرف غذا استفاده کنیم. عوارض مصرف این داروها عبارتند از،
- اسهال
- استفراغ
- نفخ روده
در مورد موز هم تصور می شود نقش محافظ پوشش داخلی معده در برابر اسید را دارد و چنانچه مایل نیستید زیاد از این دو دسته دارو استفاده کنید، می توانید گهگاه موز را هم امتحان کنید.
نکاتی چند درباره مسکن ها
اگر مسبب زخم معده شما، مسکن ها باشند معمولا پزشک توصیه به قطع یا لااقل کم کردن مصرف آن ها خواهد کرد. مسکن هایی چون استامینوفن یا مسکن های شبه افیونی چنین آثار و عوارضی را به دنبال ندارند. اما اگر به دلیل مشکلات قلبی و عروقی به شما توصیه شده از دوز پایین آسپرین استفاده کنید، نیازی به قطع کامل آن نیست. تنها کافی است چند روزی مصرف آن را کنار گذارید. در پاره ای موارد (به ویژه در بیماران با سابقه عوارض قلبی-عروقی و یا در مواردی که قطع مسکن ها مطلقا ممکن نیست) نیز پزشک توصیه به مصرف داروی مهار کننده ترشح اسید معده به همراه آسپرین یا مسکن های دیگر می کند. در هر صورت، آگاهی از آثار زیانبار مصرف طولانی این گونه مسکن ها بسیار ضروری است و این که بدانیم احتمال بروز زخمی دیگر در معده یا حتی خونریزی های داخلی در این گروه از بیماران بیشتر از سایرین است.
