عفونت ریه (پنومونی) (Pneumonia)

پنومونی چیست؟

پنومونی، عفونت ریه است و موجب می‌شود که کیسه‌های هوایی ریه ملتهب (تحریک و متورم) شوند. ممکن است کیسه‌های هوایی با مایع یا چرک نیز پر شوند. این اتفاقات باعث ایجاد علائم گوناگونی از خفیف تا شدید می‌شود. عفونت ریه معمولا به علت آلودگی با یک باکتری یا ویروس ایجاد می‌شود اما ممکن است عامل عفونت یک قارچ یا مواد محرکی که استنشاق می‌کنیم نیز باشد. میزان شدت بیماری نیز به عوامل مختلفی بستگی دارد. این عوامل شامل عامل ایجاد پنومونی، سن و وضعیت کلی سلامتی بیمار می‌شود.

علائم پنومونی

علائم پنومونی می‌تواند از خفیف تا شدید باشد. شدت بیماری بستگی به عوامل خطر فرد مبتلا و نوع عفونت ریه دارد. علائم شایع مشابه علائم سرماخوردگی یا آنفولانزا است:

• سرفه
• تب
• خلط
• سخت نفس کشیدن
• لرز
• درد قفسه سینه

همچنین ممکن است بیماران تعریق، سردرد و احساس ضعف شدید را نیز تجربه کنند. در برخی دیگر از افراد تهوع، استفراغ و اسهال نیز دیده می‌شود.

در صورتی که هر کدام از علائم ذکر شده شدید بود و یا بعد از یک سرماخوردگی یا آنفولانزا به طور ناگهانی شروع به بدتر شدن کردید، به پزشک خود مراجعه کنید.

پنومونی رونده چیست؟

این نوع عفونت ریه خفیف می‌باشد و اغلب به دنبال آلودگی با یک ویروس و یا باکتری مایکوپلاسما نومونیه ایجاد می‌شود. در این نوع پنومونی معمولا شدت و طول مدت علائم کمتر است و احتمالا بیمار نیازی به بستری یا ماندن در بستر ندارد.

پنومونی چگونه ایجاد می‌شود؟

بیشتر عفونت‌های ریه به علل زیر ایجاد می‌شوند:

• باکتری‌ها: شایعترین علل عفونت ریه در بزرگسالان هستند. می‌توانند به خودی خود و یا به دنبال ابتلا به سرماخوردگی یا آنفولانزا باعث درگیری ریوی شوند. پنومونی باکتریایی معمولا فقط یک ناحیه از ریه را درگیر می‌کند.
• ویروس‌ها: هر ویروس تنفسی مانند ویروس سرماخوردگی یا ویروس آنفولانزا، می‌تواند عفونت ریه نیز ایجاد کند. در کودکان زیر ۱ سال، ویروس سینسیشیال تنفسی (RSV) شایعترین عامل است. پنومونی ویروسی معمولا خفیف است و معمولا خود به خود طی ۱ تا ۳ هفته بهبود می یابد.
• قارچ‌ها: برخی از عفونت‌های قارچی، خصوصاً در افراد دچار نقص ایمنی، نیز می‌تواند باعث ایجاد عفونت ریه شود. در برخی نواحی خاص از آمریکا، قارچ‌هایی در خاک نیز وجود دارند که می‌توانند عفونت ریه ایجاد کنند.

همچنین ممکن است پنومونی به دنبال وارد شدن ماده‌ای به مجاری هوای و ریه نیز ایجاد شود. این مواد می‌توانند شامل غذا، بزاق، مایعات و یا محتویات استفراغ باشند. این اتفاق خصوصاً بعد از استفراغ و زمانی که بیمار به اندازه کافی قدرت برای سرفه کردن و خارج کردن مواد از مسیر تنفسی ندارد، رخ می‌دهد. این مواد باعث تحریک و تورم شده و می‌تواند عفونی نیز شود و به پنومونی بیانجامد.

پنومونی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

از آنجایی که علائم پنومونی شبیه یک سرماخوردگی یا آنفولانزای شدید است، ممکن است تشخیص آن در مواردی دشوار باشد. اگر فکر می‌کنید که به عفونت ریه مبتلا شده‌اید، باید به پزشک خود مراجعه کنید. پزشک ممکن است بر اساس شرح حال و یافته‌های معاینه برای شما به تشخیص پنومونی برسد. پزشک به شنیدن صداهای ریه شما می‌پردازد و در صورت لزوم می‌تواند تست‌های بیشتری مانند عکس‌برداری از قفسه سینه یا آزمایش خون نیز درخواست دهد. عکس قفسه سینه می‌تواند به پزشک وجود پنومونی و میزان گستردگی آن را نشان دهد. تست بررسی خون و ترشحات مخاطی نیز به پزشک برای تشخیص عامل عفونت ریه (ویروس، باکتری، قارچ) کمک می‌کند.

آیا پنومونی قابل پیشگیری است؟

عوامل متعددی وجود دارد که می تواند خطر ابتلای شما به عفونت ریه را افزایش دهد. این عوامل عبارتند از:

• سن: افراد بالای ۶۵ سال به علت ضعیف‌تر بودن سیستم ایمنی، در معرض خطر بالاتری قرار دارند. این قضیه برای کودکان با سن ۲ سال یا کمتر نیز به علت اینکه سیستم ایمنی بدنشان هنوز به تکامل کامل نرسیده است، صدق می‌کند.
• محیط: تنفس مداوم در گرد و غبار، محیط با مواد شیمیایی، آلاینده‌ها و بخارات سمی، می‌تواند به ریه آسیب برساند. ریه آسیب‌دیده بیشتر مستعد ابتلا به عفونت می‌شود.
• سبک زندگی: عاداتی مانند سیگار کشیدن و مصرف بیش از حد الکل، خطر ابتلا را افزایش می‌دهد. سیگار کشیدن به ریه‌ها صدمه می‌زند و الکل نیز در مسیر مقابله بدن با عفونت‌ها اختلال ایجاد می‌کند.
• سیستم ایمنی: اگر سیستم ایمنی ضعیف شده باشد، ابتلا به عفونت ریه ساده‌تر رخ می‌دهد. افراد مبتلا به نقص ایمنی شامل افراد مبتلا به ایدز، افرادی که پیوند عضو انجام داده‌اند، افراد تحت شیمی درمانی و یا افرادی که طولانی مدت تحت درمان با استروئیدها هستند، می‌شود.
• بستری در بیمارستان و خصوصاً بخش ICU: بستری در بیمارستان و خصوصاً بخش مراقبت‌های ویژه، خطر ابتلا به پنومونی را افزایش می‌دهد. در صورت وصل شدن به ونتیلاتور برای کمک به تنفس، این خطر بیشتر نیز می‌شود. وجود لوله تنفسی و ونتیلاتور، سرفه کردن را برای بیمار دشوار می‌کند و باعث تجمع عوامل ایجاد کننده عفونت ریه در مجاری هوایی و ریه‌ها می‌شود.
• جراحی بزرگ اخیر و یا آسیب جدی: ممکن است در فرآیند بهبودی پس از جراحی‌های بزرگ یا آسیب‌های جدی، سرفه کردن برای بیمار دشوار باشد. سرفه کردن سریع‌ترین روش دفاعی بدن در مقابل ورود ذرات خارجی به ریه است. همچنین، فرآیند بهبودی معمولا نیاز به بستری و استراحت در بستر طولانی دارد. خوابیدن به پشت برای مدت طولانی می‌تواند موجب تجمع مخاط و مایعات ترشحی در ریه‌ها شود و محیط را برای رشد باکتری‌ها مهیا کند.

همچنین افرادی که به هر یک از مشکلات زیر مبتلا هستند نیز در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به عفونت ریه قرار دارند:

• بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD)
• آسم
• بیماری قلبی
• امفیزم (نوعی درگیری انسدادی مزمن ریه)
• دیابت
• کم‌خونی داسی شکل

شما می توانید با پیروی از دستورات زیر، به پیشگیری از پنومونی کمک کنید:

• واکسن آنفولانزا را هر سال بزنید: احتمال ابتلا به پنومونی باکتریایی بعد از ابتلا به آنفولانزا بیشتر است. با زدن سالانه واکسن آنفولانزا می‌توان از این خطر کاست.
• واکسن نوموکوک را بزنید: این کار به پیشگیری از ابتلا به عفونت ریه با باکتری نوموکوک کمک می‌کند.
• نکات بهداشتی را رعایت کنید: دستان خود را به تناوب با آب و صابون بشویید و یا الکل ضد عفونی کنید.
• سیگار نکشید: سیگار کشیدن به ریه‌ها آسیب می‌زند و کار دفع بدن از خود را سخت می‌کند. در صورتی که سیگار می‌کشید، از پزشک خود بخواهید تا شما را برای ترک سیگار در اولین فرصت، کمک کند.
• سبک زندگی سالم داشته باشید: رژیم غذایی متعادل سرشار از میوه و سبزی داشته باشید؛ به طور منظم ورزش کنید و به میزان کافی بخوابید. این اقدامات به قوی ماندن سیستم ایمنی بدنتان کمک می‌کند.
• به افراد بیمار نزدیک نشوید: نزدیک شدن به افراد بیمار، احتمال ابتلا به بیماری مسری آنها را افزایش می‌دهد.

آیا واکسنی برای پنومونی وجود دارد؟

یک واکسن واحد برای همه انواع پنومونی وجود ندارد اما ۲ واکسن موثر در دسترس است. این دو واکسن به پیشگیری از عفونت ریه به علت آلودگی با باکتری نوموکوک کمک می‌کنند. اولین واکسن برای تمام کودکان با سن کمتر از ۵ سال، و دومی نیز برای تمام افراد بالای ۲ سال که در معرض خطر بالای ابتلا به نوموکوک قرار دارند، توصیه می‌شود.

دریافت واکسن پنومونی خصوصاً در افراد زیر اهمیت دارد:

• افراد ۶۵ ساله یا مُسن‌تر
• افراد سیگاری
• افراد مبتلا به برخی بیماری‌های خاص مانند آسم، بیماری‌های ریوی، دیابت، بیماری‌های قلبی، کم‌خونی داسی شکل و سیروز کبدی.
• افراد دچار نقص ایمنی برای مثال به دنبال ابتلا به ایدز، نارسایی کلیه، برداشتن یا آسیب دیدن طحال، پیوند عضو اخیر و قرار داشتن تحت شیمی درمانی.
• افراد دارای ایمپلنت حلزون شنوایی

واکسن نوموکوک نمی‌تواند از تمام انواع عفونت‌های ریه پیشگیری کند اما احتمال ابتلای افراد پر خطر به عوارض شدید و حتی تهدید کننده حیات به دنبال عفونت ریه را کاهش می‌دهد.

درمان پنومونی

درمان عفونت ریه به عوامل مختلفی بستگی دارد. این عوامل عبارتند از علت ایجاد پنومونی، میزان شدت علائم، میزان سلامت عمومی بیمار و سن.

برای پنومونی‌های باکتریایی، پزشک احتمالا اقدام به تجویز آنتی‌بیوتیک می‌کند. بیشتر علائم باید در طی چند روز ابتدایی درمان بهبود پیدا کند. البته سرفه ممکن است برای هفته‌ها باقی بماند. حتماً از توصیه‌های پزشک خود به دقت پیروی کنید. تمام داروهای تجویزی به وسیله پزشک را به طور کامل مصرف کنید. اگر این کار را نکنید، علی‌رغم رفع علائم، ممکن است برخی از باکتری‌ها در محل باقی بمانند و پس از مدتی علائم دوباره بازگردد. مصرف ناکامل داروها همچنین ممکن است باعث مقاومت آنتی‌بیوتیکی شوند.

آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان عفونت‌های ویروسی اثربخش نیستند. در صورت ابتلا به پنومونی ویروسی، هدف پزشک رفع علائم شما خواهد بود. داروهای روتین ضد تب، مُسکن و ضدسرفه درمان‌های اصلی هستند. با این وجود، مقداری سرفه قابل قبول است زیرا به پاکسازی مجاری هوایی بیمار کمک می‌کند. قبل از مصرف داروی ضدسرفه حتماً از پزشک خود مشورت بگیرید.

اگر عامل عفونت ریه قارچ باشد، پزشک داروهای ضد قارچ تجویز خواهد کرد.

اگر عفونت ریه شَدید باشد، ممکن است نیاز به بستری در بیمارستان داشته باشید. اگر دچار تنگی نفس باشید، ممکن است دریافت اکسیژن برای تنفس بهتر به شما کمک کند. در صورت بستری، می‌توانید تحت درمان با آنتی‌بیوتیک‌های وریدی نیز قرار گیرید. افراد مبتلا به نقص سیستم ایمنی، بیماری قلبی یا ریوی و افرادی که قبل از ابتلا به عفونت ریه بیماری‌هایی داشته‌اند، با احتمال بیشتری نیاز به بستری پیدا می‌کنند. کودکان با سن پایین و بزرگسالان ۶۵ ساله و مُسن‌تر نیز در معرض خطر بالاتری قرار دارند.

در خانه چه کار می‌توانم انجام دهم تا حال بهتری داشته باشم؟

• به اندازه کافی استراحت کنید: استراحت به بدن برای مبارزه با عفونت کمک می‌کند.
• به میزان کافی مایعات بنوشید: مصرف مایعات به حفظ آب بدن شما و همچنین به رقیق شدن مخاط موجود در ریه‌های شما کمک می‌کند. آب، چایی گرم و سوپ آبکی مصرف کنید.
• اگر سیگار می‌کشید ترک کنید و در معرض دود سیگار نیز نباشید: سیگار کشیدن می‌تواند علائم بیماری را تشدید کند. سیگار کشیدن خطر ابتلا به عفونت ریه و سایر بیماری‌های ریوی در آینده را نیز افزایش می‌دهد. همچنین باید از شومینه‌های روشن یا سایر مناطقی که ممکن است هوا تمیز نباشد نیز دوری کنید.
• تا زمان رفع علائم در خانه بمانید و به مدرسه یا محل کار نروید: این معمولا بدین معنی است که تا زمانی که تب یا خلط دارید در خانه بمانید. البته بهتر است در این زمینه با پزشک خود مشورت کنید.
• از دستگاه بخور آب سرد یا حمام گرم استفاده کنید: این کار به پاکسازی ریه‌ها و تنفس راحت‌تر شما کمک می‌‌کند.

زندگی کردن با پنومونی

ممکن است پزشک یک برنامه برای ویزیت‌های پیگیری وضعیت شما در نظر بگیرد. در این ویزیت‌ها پزشک می‌تواند درخواست یک عکس قفسه سینه دیگر بدهد تا از پاک شدن ریه‌ها مطمئن شود. در نظر داشته باشید که ممکن است ماه‌ها زمان نیاز باشد تا مشکل رفع شود. با این وجود، اگر علائم شما بهبود پیدا نکند، ممکن است پزشک تصمیم به تغییر درمان بگیرد.

حتی اگر احساس کردید که خوب شده‌اید، پیگیری درمان خود را فراموش نکنید. حتی در صورت رفع علائم، ممکن است عفونت همچنان در ریه‌های شما باشد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟

عفونت ریه، خصوصاً در افراد پرخطر، اگر درمان نشده رها شود می‌تواند تهدید کننده حیات باشد. اگر دچار سرفه‌ای شده‌اید که رفع نمی‌شود و یا تنگی نفس، درد قفسه سینه و تب دارید، به پزشک خود مراجعه کنید. همچنین اگر پس از ابتلا به سرماخوردگی و آنفولانزا به طور ناگهانی بدتر شدید نیز لازم است تا به پزشک مراجعه کنید.

سوالاتی که باید از پزشک خود بپرسید:

• من یک بیماری مزمن دارم. آیا در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به عفونت ریه هستم؟
• آیا مبتلا به پنومونی باکتریایی، ویروسی یا قارچی هستم؟ بهترین درمان چیست؟
• آیا می‌توانم بیماری را به دیگران منتقل دهم؟
• پنومونی من چقدر جدی است؟ آیا نیاز به بستری در بیمارستان خواهم داشت؟
• برای رفع علائم در خانه، چه کار کنم؟
• عوارض احتمالی عفونت ریه چیست؟ از کجا متوجه ایجاد عوارض در خود شوم؟
• اگر علائمم به درمان پاسخ نداد یا حتی بدتر شد، چه کنم؟
• آیا نیاز به داشتن یک برنامه ویزیت برای پیگیری بیماری خود دارم؟
• آیا واکسنی وجود دارد که تزریق آن برای من لازم باشد؟

Resources

National Heart, Lung, and Blood Institute: Pneumonia

National Institutes of Health, MedlinePlus: Pneumonia