سرطان کولورکتال (Colorectal Cancer)
سرطان کولورکتال، سرطانی است که از روده بزرگ (کولون‌ها) و مقعد برمی‌خیزد. از آنجایی که کولون و رکتوم ویژگی‌های مشترکی دارند، به سرطان‌های آنها به صورت مشترک، سرطان‌های کولورکتال گفته می‌شود.
سرطان کولورکتال چیست؟
سرطان کولورکتال، سرطانی است که از روده بزرگ (کولون‌ها) و مقعد برمی‌خیزد. (مقعد یا رکتوم، بزرگترین قسمت روده بزرگ است که به سوراخ مقعد ختم می‌شود)
از آنجایی که کولون و رکتوم ویژگی‌های مشترکی دارند، به سرطان‌های آنها به صورت مشترک، سرطان‌های کولورکتال گفته می‌شود.
سرطان زمانی ایجاد می‌شود که سلول‌های بدن به طور غیر طبیعی و بسیار سریع رشد کنند.
اگر سرطان کولورکتال در مراحل اولیه تشخیص داده شود، معمولا قابل درمان است و حیات را تهدید نمی‌کند اما اگر دیر تشخیص داده شود می‌تواند کشنده باشد.
علائم سرطان کولورکتال
علامت اولیه ابتلا به سرطان کولورکتال، رشد پولیپ در مخاط کولون و رکتوم است. ممکن است هر فردی مبتلا به پولیپ کولورکتال باشد و اصلا از وجود آن خبر نداشته باشد! پولیپ‌ها فقط به کمک دوربین‌های خاص هنگام کولونوسکوپی دیده می‌شود. برخی از پولیپ‌ها خطرناک نیستند اما در مقابل برخی از آنها ممکن است سرطانی باشند.
با رشد بیشتر پولیپ، ممکن است علائم زیر ایجاد شود:
- خونریزی از مقعد
- خون در مدفوع یا ریختن خون روی سنگ توالت بعد از دفع مدفوع
- تغییر در شکل یا قوام مدفوع (اسهال یا یبوست که برای هفته‌ها طول بکشد)
- دردهای کرامپی شکم (دردی که می‌گیرد و ول می‌کند)
- مشکلات گوارشی نظیر حس اضطرار در دفع مدفوع درحالیکه واقعاً نیاز به دفع مدفوع ندارید.
- ضعف و خستگی
- کاهش وزن بدون توجیه
البته مشکلات و بیماریهای دیگری نیز وجود دارند که می‌توانند علائم ذکر شده را ایجاد کنند، در نتیجه لازم است تا در صورت مشاهده علائم بالا در اولین فرصت به پزشک خود مراجعه کنید تا علت زمینه‌ای مشخص شود.
سرطان کولورکتال چگونه به وجود می‌آید؟
عوامل متعددی وجود دارد که می‌تواند خطر ابتلا به سرطان کولورکتال را افزایش دهد. این عوامل عبارتند از:
- سن (خصوصاً سن بالای ۵۰ سال)
- نژاد (خصوصاً آمریکایی‌های آفریقایی تبار و یهودیان اروپای شرقی)
- سابقه پولیپ کولورکتال
- سابقه خانوادگی سرطان کولورکتال
- بیماری التهابی روده (IBD) شامل بیماری کرون و کولیت اولسرو (colitis and Crohn’s disease)
- برخی از سندروم‌های ژنتیکی مادرزادی مانند سندروم لینچ و سندروم پوتز جگرز (Lynch syndrome, Peutz-Jeghers syndrome)
- رژیم غذایی نامناسب، علی‌الخصوص رژیم‌های کم فیبر و پر چربی
- نداشتن فعالیت بدنی کافی
- دیابت تیپ ۲
- چاقی
- سیگار کشیدن
- مصرف زیاد الکل
- اشعه درمانی قبلی برای سرطان
بعد از سن ۵۰ سالگی، پزشکان توصیه می‌کنند که همه افراد هر ۱۰ سال به کمک کولونوسکوپی تحت غربالگری قرار گیرند. اگر یک یا چند مورد از عوامل خطر ذکر شده را دارید، ممکن است نیاز به غربالگری در بازه‌های زمانی کوتاه‌تر داشته باشید.
سرطان کولورکتال چگونه تشخیص داده می‌شود؟
سرطان کولورکتال را می‌توان به کمک روش‌های مختلفی تشخیص داد. روش‌های غربالگری روتین می‌توانند پولیپ یا تومور را قبل از آنکه آنقدر بزرگ شود که علامت ایجاد کند، تشخیص دهند. یعنی دقیقاً زمانی که درمان اثربخشی بیشتری دارد.
اگر علامت‌دار شده‌اید، پزشک برای شما معاینه انگشتی مقعد انجام می‌دهد به این صورت که پزشک انگشت خود را برای بررسی وجود پولیپ یا تومور از طریق مقعد شما وارد می‌کند. این معاینه چندان دردناک نیست اما می‌تواند حس ناخوشایندی ایجاد کند.
سایر روش‌های تشخیصی عبارتند از:
۱. انما (تنقیه) باریوم: برای انجام این تست، مایع مخصوصی از طریق مقعد وارد روده بزرگ شما می‌شود. این مایع شامل مواد رنگی مخصوصی است که در تصویربرداری با اشعه ایکس نمایان می‌شود. پزشک می‌تواند با مشاهده تصویر ایجاد شده به بررسی نقاط غیر طبیعی در سراسر روده بزرگ بیمار بپردازد. اگر به کمک این روش، یافته‌های غیر طبیعی پیدا شود، احتمالا پزشک درخواست انجام کولونوسکوپی خواهد داد.
۲. تست خون مخفی مدفوع: این تست به بررسی وجود خون غیر قابل مشاهده در مدفوع می‌پردازد. برای این منظور کیت مخصوص و ابزارهای لازم به بیمار داده می‌شود تا تست را در منزل انجام دهد. سپس بیمار نمونه مدفوع را برای بررسی به پزشک تحویل می‌دهد. اگر در آزمایشگاه وجود خون مخفی اثبات شود، باید روش‌های دیگر برای بررسی وجود پولیپ، سرطان و یا هر علت دیگری برای خونریزی انجام شوند.
۳. تست DNA مدفوع: این تست به بررسی وجود سلول‌های سرطانی یا پیش‌سرطانی جدا شده از تومور یا پولیپ در مدفوع می‌پردازد. اگر نتایج تست مثبت باشد، احتمالا پزشک اقدام به کولونوسکوپی خواهد کرد.
۴. کولونوسکوپی: کولونوسکوپی شامل وارد کردن یک لوله منعطف باریک از راه مقعد می‌شود. این لوله به یک دوربین متصل است که امکان مشاهده تمام روده بزرگ را به پزشک می‌دهد. در جریان کولونوسکوپی می‌توان پولیپ یا توده‌های سرطانی را نیز برداشت. قبل از انجام تست، از داروهای خواب‌آور استفاده می‌شود تا بیمار در وضعیت بیهوشی قرار گیرد. اگر چه کولونوسکوپی معمولا دردناک نیست ولی ممکن است احساس ناخوشایندی ایجاد کند.
۵. کولونوسکوپی مجازی: این روش نوعی روش جدید است که در آن به کمک سی‌تی‌اسکن، تصاویری از روده بزرگ بیمار تهیه می‌شود. سپس پزشک می‌تواند به کمک رایانه تمام تصاویر را یک جا مشاهده کند تا در صورت وجود پولیپ یا تومور آن را بیابد. اگر به کمک این روش، پولیپ یا هر چیز غیر طبیعی دیده شود، بیمار باید تحت کولونوسکوپی معمولی قرار گیرد تا تشخیص قطعی شده و یا تومور و پولیپ برداشته شود.
۶. سیگموئدوسکوپی منعطف: در جریان این تست، پزشک یک لوله منعطف باریک که در سر آن یک چراغ کوچک قرار دارد را از راه مقعد وارد می‌کند. این لوله به یک دوربین کوچک متصل است و پزشک می‌تواند به کمک آن مقعد و قسمت‌های پائینی کولون (انتهای روده بزرگ) را ببیند. این روش می‌تواند در مطب پزشک هم انجام شود و به پزشک این امکان را می‌دهد که پولیپ‌ها را حتی زمانی که خیلی کوچک هستند ببیند. (قبل از آنکه شواهدی در آزمایش خون مخفی مدفوع نمایان شود)
البته در این روش ممکن است پولیپ‌ها و ضایعاتی که در قسمت‌های بالایی (ابتدایی) روده بزرگ وجود دارند، تشخیص داده نشوند. در نتیجه کولونوسکوپی روش ارجح است.
در مجموع، پزشک در مورد روش‌های مختلف تشخیصی و انتخاب آن با شما گفت‌وگو می‌کند.
اگر برای شما سرطان کولورکتال تشخیص داده شود، در مرحله بعدی، پزشک سرطان شما را درجه‌بندی می‌کند. سرطان‌ها شامل چهار درجه هستند، درجه ۱، درجه ۲، درجه ۳ و درجه ۴.
سرطان درجه ۴ به عنوان سرطان پیشرفته در نظر گرفته می‌شود. در مقابل، سرطان درجه ۱ شانس بیشتری برای رسیدن به نتایج موفق پس از درمان دارد.
آکادمی پزشکان خانواده آمریکا (AAFP) توصیه می‌کند که غربالگری برای سرطان کولورکتال از سن ۵۰ سالگی به کمک روش‌های تشخیصی سرطان کولورکتال شامل تست مدفوع، سیگموئدوسکوپی و کولونوسکوپی آغاز شده و تا سن ۷۵ سالگی ادامه یابد.
برای افراد ۷۶ تا ۸۵ ساله، AAFP توصیه می‌کند که تصمیم برای انجام غربالگری باید شخص به شخص متفاوت باشد و در این مورد پزشک بر اساس وضعیت کلی سلامتی بیمار و نتایج غربالگری‌های قبلی تصمیم بگیرد.
برای افراد بالای ۸۵ سال، AAFP توصیه به انجام غربالگری برای سرطان کولورکتال نمی‌کند.
آیا سرطان کولورکتال قابل پیشگیری است؟
سرطان کولورکتال قابل پیشگیری نیست! با این وجود می‌توان با داشتن رژیم غذایی سالم، فعالیت بدنی مناسب، کاهش وزن، ترک سیگار و کاهش میزان الکل مصرفی، خطر ابتلا را کاهش داد.
اگر حامل ژن‌های افزایش‌دهنده خطر ابتلا به سرطان کولورکتال هستید، تست‌های ژنتیک می‌توانند به مشخص شدن این ژن‌ها کمک کنند. در مورد نیاز به انجام تست ژنتیک خصوصاً هزینه‌های آن با پزشک خود مشورت کنید.
درمان سرطان کولورکتال
اگر مبتلا به سرطان کولورکتال هستید، پزشک در مورد گزینه‌های درمانی با شما صحبت می‌کند. این گزینه‌های درمانی عبارتند از:
۱. جراحی: این روش معمولا روش اصلی درمان برای سرطان کولورکتال است. جراحی تومور را برمی‌دارد.
۲. شیمی‌درمانی: در جریان شیمی‌درمانی، به کمک داروهای مخصوصی، سلول‌های سرطانی که بعد از جراحی همچنان باقی مانده‌اند، کشته می‌شوند. اغلب در مواردی که خطر عود مجدد سرطان کولورکتال وجود دارد نیز از شیمی‌درمانی استفاده می‌شود.
شیمی‌درمانی معمولا به همراه روش درمانی دیگری به نام ایمونوتراپی (ایمنی‌درمانی) استفاده می‌شود. در جریان ایمونوتراپی، بیمار داروهایی مصرف می‌کند که به سیستم ایمنی برای مقابله با سلول‌های سرطانی کمک می‌کند.
تحقیقات نشان داده است که مصرف همزمان ایمونوتراپی و کموتراپی (شیمی‌درمانی) اثربخشی بهتری نسبت به شیمی‌درمانی تنها دارد.
در مواردی نیز ممکن است قبل از انجام جراحی از از شیمی‌درمانی برای کوچک کردن ابعاد تومور استفاده شود.
۳. رادیوتراپی: رادیوتراپی یا اشعه درمانی، روشی درمانی است که در آن از اشعه پر انرژی ایکس برای کشتن سلول‌های تومور استفاده می‌شود. رادیوتراپی ممکن است به طرق مختلفی انجام شود. برای سرطان مقعد، می‌توان رادیوتراپی را قبل یا بعد از جراحی انجام داد. حتی می‌توان بعد از جراحی، رادیوتراپی را با شیمی‌درمانی به صورت ترکیبی انجام داد. یافته‌ها نشان داده است که درمان ترکیبی رادیوتراپی و شیمی‌درمانی موجب بهبود نتایج درمانی در سرطان مقعد می‌شود.
در برخی موارد برای سرطان‌های مقعد، از رادیوتراپی قبل از جراحی برای کاهش ابعاد تومور و عدم بازگشت آن استفاده می‌شود.
اگر بیمار مبتلا به سرطان کولورکتال درجه ۲ یا ۳ باشد، شانس بازگشت تومور قابل توجه است. خطر این نیز وجود دارد که سرطان به ناحیه لگن بیمار بازگردد. در این موارد پزشک معمولا انجام رادیوتراپی و جراحی را در نظر می‌گیرد زیرا رادیوتراپی می‌تواند خطر بازگشت تومور را نیز کاهش دهد.
۴. درمان هدفدار: در این روش از داروهایی استفاده می‌شود که به طور مشخص به سلول‌های سرطانی مد نظر حمله می‌کند. از این درمان برای سرطان‌های پیشرفته کولون استفاده می‌شود. درمان سرطان روی افراد مختلف، اثرات متفاوتی به جا می‌گذارد. در برخی از افراد عوارض جانبی مختصری دیده می‌شود و یا حتی اصلا عارضه جانبی رخ نمی‌دهد. در مقابل برخی از افراد به دنبال درمان و عوارض جانبی آن، شدیداً بیمار می‌شوند.
می‌توانید از پزشک خود در مورد کارآزمایی بالینی مخصوص افراد مبتلا به سرطان کولورکتال نیز بپرسید. این آزمایشات، درمان‌های جدید بر اساس مطالعات را پیشنهاد می‌کنند که البته ممکن است موثر باشند یا تا حد انتظار موثر نباشند (در حال بررسی هستند). البته هر فردی نمی‌تواند وارد یک کارآزمایی بالینی شود و باید شرایط فرد سنجیده شود.
زندگی با سرطان کولورکتال
زندگی با سرطان کولورکتال می‌تواند (خصوصاً با توجه به درجه سرطان) موجب احساسات ناخوشایند و یا ترس شود. حتی اگر با موفقیت تحت درمان قرار گیرید و از شر سرطان خلاص شوید، باید تا انتهای عمر خود تحت غربالگری منظم و پیگیری قرار گیرید.
سوالاتی که باید از پزشک خود بپرسید:
- آیا اگر در مدفوع خود خون ببینم به این معنی است که دیگر برای درمان قطعی سرطان کولورکتال بسیار دیر شده است؟
- اگر برای من جراحی برداشتن قسمتی یا کل روده بزرگ انجام شود، آیا لازم است تا کیسه کولستومی داشته باشم؟
- میزان عود مجدد سرطان کولورکتالی که در مراحل اولیه یافت و درمان شده، چقدر است؟
- سایر علل مشاهده خون در مدفوع چیست؟
Resources
Centers for Disease Control and Prevention: Colorectal (Colon) Cancer
MedlinePlus: Colorectal Cancer
National Institutes of Health, National Cancer Institute: Colorectal Cancer
