سنگ کیسه صفرا

کلمات کلیدی: سنگ کیسه صفرا، علائم سنگ کیسه صفرا، درمان سنگ کیسه صفرا، پیشگیری از سنگ کیسه صفرا، جراحی لاپاروسکوپی کیسه صفرا، عوارض سنگ کیسه صفرا

سنگ کیسه صفرا چیست؟

سنگ‌های کیسه صفرا رسوبات سختی هستند که درون کیسه صفرا—کیسه کوچک گلابی‌شکل زیر کبد—تشکیل می‌شوند. کیسه صفرا، صفرا (مایع گوارشی ساخته‌شده در کبد) را ذخیره می‌کند. گاهی صفرا سفت می‌شود و سنگ می‌سازد؛ اندازه سنگ‌ها از دانه شن تا اندازه توپ گلف متغیر است.

علائم و «حمله کیسه صفرا»

بسیاری از افراد هیچ علامتی ندارند (سنگ‌های بی‌علامت). اگر سنگ وارد مجرای صفراوی شود و آن را مسدود کند، حمله کیسه صفرا رخ می‌دهد: درد شدید ناگهانی در قسمت راست بالای شکم یا پشت که ممکن است چند ساعت طول بکشد، تهوع/استفراغ، گاه تب و یرقان (زردی). حملات اغلب بعد از وعده‌های سنگین و بیشتر شب‌ها رخ می‌دهند و با حرکت سنگ فروکش می‌کنند. تداوم انسداد بیش از چند ساعت می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند.

علت‌ها و عوامل خطر

بیشتر سنگ‌ها از کلسترول ساخته می‌شوند؛ وقتی کلسترول صفرا از ظرفیت حلالیت آن بالاتر می‌رود، رسوب می‌کند. برخی سنگ‌ها از بیلی‌روبین (رنگدانه صفرا) تشکیل می‌شوند. تخلیه ناکامل کیسه صفرا نیز تشکیل سنگ را تسهیل می‌کند.

چه کسانی در خطر بیشتری هستند؟

• زن بودن
• سن بالای ۶۰ سال
• دیابت یا سابقه خانوادگی سنگ صفرا
• بارداری یا مصرف قرص‌های ضدبارداری
• رژیم پرچرب، اضافه‌وزن یا چاقی
• کاهش وزن سریع با رژیم‌های بسیار کم‌کالری

تشخیص

چون علائم می‌تواند شبیه بیماری‌های دیگر باشد، تشخیص به ترکیبی از معاینه، آزمایش و تصویربرداری نیاز دارد:

• معاینه فیزیکی: بررسی حساسیت شکم و نشانه‌های زردی.
• آزمایش خون: شاخص‌های التهاب و عملکرد کبد/مجاری صفراوی.
• تصویربرداری: سونوگرافی روش خط اول است؛ در موارد منتخب از CT یا روش‌های تکمیلی برای ارزیابی مجاری استفاده می‌شود.

پیشگیری و سبک زندگی

• رعایت رژیم متعادل با فیبر کافی: میوه و سبزی تازه، حبوبات، غلات کامل
• کاهش چربی‌های اشباع و غذاهای بسیار چرب
• حفظ وزن سالم و پرهیز از کاهش وزن سریع
• تحرک منظم متناسب با شرایط فردی

درمان سنگ کیسه صفرا

انتخاب درمان به علائم و یافته‌های پاراکلینیک بستگی دارد:

۱) بدون درمان فعال (Watchful Waiting)

در سنگ‌های بی‌علامت معمولاً نیاز به مداخله نیست و صرفاً پیگیری کافی است.

۲) رویکرد انتظار و مشاهده

بعد از یک حمله منفرد، در صورت فروکش علائم ممکن است ابتدا صبر کنیم؛ در صورت عود، درمان قطعی مطرح می‌شود.

۳) جراحی لاپاروسکوپی (درمان قطعی علائم‌دار)

برداشتن کیسه صفرا به روش لاپاروسکوپی درمان استاندارد و ایمن برای سنگ‌های علامت‌دار یا عارضه‌دار است؛ معمولاً بستری کوتاه (حدود یک روز) دارد و بهبود سریع‌تر است. عدم درمان می‌تواند به عفونت یا حتی پارگی کیسه صفرا منجر شود.

۴) گزینه‌های غیرجراحی منتخب

• سنگ‌شکنی با امواج: خردکردن سنگ‌ها برای عبور آسان—برای همه مناسب نیست و امکان عود وجود دارد.
• داروهای حل‌کننده سنگ: اثر محدود، هزینه‌بر و زمان‌بر (حتی تا ۲ سال)؛ احتمال بازگشت سنگ پس از قطع درمان.

زندگی با سنگ صفرا و بعد از جراحی

بدون کیسه صفرا هم می‌توان به‌طور طبیعی زندگی کرد. برخی افراد در هفته‌های نخست پس از جراحی دچار اسهال موقت می‌شوند؛ اگر بیش از ۳ ماه طول کشید با پزشک مشورت کنید. پیروی از رژیم نسبتاً کم‌چرب ممکن است مفید باشد.

چه زمانی فوراً به پزشک مراجعه کنیم؟

• درد شدید بالای شکم که بیش از چند ساعت ادامه یابد
• تب، لرز، تهوع/استفراغ مداوم
• زردی پوست یا چشم‌ها

سوالات متداول