سیروز و فشار بالای پورت (Cirrhosis and Portal Hypertension)

سیروز و فشار بالای پورت چیست؟

سیروز نوعی بیماری کبدی است و زمانی ایجاد می‌شود که سلول‌های کبدی آسیب ببینند و بدن نتواند این آسیب را ترمیم کند. (آسیب برگشت‌ناپذیر و انتهایی سلول‌های کبدی). با مرگ سلول‌های کبدی، بافت اسکار تشکیل و جایگزین، و در نتیجه جریان خون طبیعی کبد مختل می‌شود.

کبد سالم می‌تواند برخی مواد زائد و سموم را از خون گرفته و از بدن دفع کند. با تشکیل بافت اسکار و اختلال در جریان خون کبدی، فرآیند طبیعی سم‌زدایی مختل می‌شود و در نتیجه مواد زائد و سمی درون بدن تجمع می‌یابند.

افزایش فشار ورید پورت (ورید باب) یکی از عوارض جانبی است که به دنبال سیروز ایجاد می‌شود. یکی از راه‌های ورود خون به کبد، انتقال خون از طریق یک سیاهرگ بزرگ به نام سیاهرگ باب (ورید پورت) است. سیروز موجب کاهش حرکت خون در این رگ شده و در نتیجه خون درون این ورید تجمع یافته و فشار آن افزایش می‌یابد. که به این وضعیت فشار بالای ورید پورت گفته می‌شود.

علائم سیروز

سیروز مشکلی است که به تدریج و در طول زمان رخ می‌دهد. ممکن است بیمار در مراحل اولیه بیماری هیچ علامتی نداشته باشد. در صورت مشاهده علائم زیر به پزشک خود مراجعه کنید:

• کاهش اشتها
• کاهش وزن بدون توجیه
• ضعف و خستگی
• تهوع
• زردی
• ادرار قهوه‌ای یا خیلی پررنگ
• قرمزی کف دست‌ها
• استفراغ خونی
• اختلالات قاعدگی در زنان
• اختلالات ذهنی مانند کاهش تمرکز و به یادآوری
• خارش پوست
• تورم یا نفخ در شکم، به دنبال تجمع مایع

سیروز کبدی چگونه ایجاد می‌شود؟

ابتلا به سیروز، ۳ علت اصلی دارد:

• بیماری کبدی به دنبال مصرف الکل: مصرف مقدار زیادی الکل می‌تواند موجب سیروز شود. برای این منظور باید مکرراً و به مدت طولانی الکل مصرف شود.
• کبد چرب: کبد چرب زمانی ایجاد می‌شود که چربی بیش از حد در کبد ذخیره شود. افراد با اضافه وزن یا چاق و مبتلایان به فشار خون بالا، کلسترول خون بالا و دیابت بیشتر در معرض این مشکل قرار دارند.
• ابتلا به هپاتیت B و C: هپاتیت B و C انواعی از التهاب‌های کبدی به دنبال عفونت ویروسی هستند، که می‌توانند به سیروز ختم شوند.

علل کمتر شایع ابتلا به سیروز نیز وجود دارند که عبارتند از:

• برخی بیماری‌های ژنتیکی خاص مانند بیماری ویلسون یا هپاتیت خود ایمن
• تماس مداوم با مواد سمی
• عفونت‌های انگلی
• مصرف مداوم برخی داروها
• برخی نقایص قلبی مادرزادی و نارسایی قلبی مزمن

سیروز و فشار بالای پورت چگونه تشخیص داده می‌شود؟

برای تشخیص سیروز، پزشک بررسی‌های خود را با معاینه فیزیکی شروع می‌کند و به بررسی شرح حال، سابقه بیماری‌ها، علائم و نیز سبک‌ زندگی بیمار می‌پردازد.

در مرحله بعدی برخی آزمایش و تست‌هایی نیز وجود دارد که برای تائید تشخیص لازم است که شامل آزمایش خون و تست‌های تصویربرداری می‌شود.

آزمایش خون می‌تواند به تشخیص هپاتیت، سطح غیر طبیعی آنزیم‌های کبدی و غیر طبیعی بودن سلول‌های خونی برسد.

تست‌های تصویربرداری نیز به داشتن تصویری از کبد کمک می‌کند.

در برخی موارد، پزشک تصمیم به بیوپسی از کبد می‌گیرد، به این معنا که نمونه کوچکی از بافت کبد برمی‌دارد و برای بررسی بیشتر به آزمایشگاه می‌فرستد. در صورت ابتلا به سیروز کبدی، احتمالا پزشک به بررسی فشار ورید پورت نیز می‌پردازد. به این منظور، پزشک شکم را از جهت وجود مایع اضافی (آسیت) معاینه می‌کند و به بررسی تورم و فشار در عروق خونی اطراف ورید پورت نیز می‌پردازد.

البته تست‌های دیگری نیز برای تشخیص قطعی فشار بالای پورت وجود دارد. برای مثال پزشک می‌تواند از اندوسکوپی (مشاهده درون دستگاه گوارش به کمک یک دوربین کوچک) کمک بگیرد.

آیا سیروز کبدی قابل پیشگیری است؟

در برخی افراد، تغییرات سبک زندگی می‌تواند به پیشگیری از ابتلا به سیروز کمک‌ کند. این تغییرات عبارتند از مصرف حداقلی الکل، داشتن رژیم غذایی سالم و جلوگیری از ابتلا به هپاتیت.

برای بیماران دچار اضافه وزن و چاقی نیز لازم است تا با پزشک خود در ارتباط با چگونگی کاهش وزن بی‌خطر صحبت کنند.

درمان سیروز کبدی و فشار بالای پورت

هدف اصلی در درمان سیروز، رفع علائم و جلوگیری از آسیب‌های بیشتر به کبد است. درمان همچنین می‌تواند شامل مدیریت یا پیشگیری از عوارض سیروز نیز باشد.

در شرایط سیروز، خون نمی‌تواند به طور طبیعی در ورید پورت جریان یابد. در نتیجه خون از طریق وریدهای دیگر، به قلب پس زده می‌شود. در اکثر موارد این خون از طریق وریدهای معده، مری و روده انتقال می‌یابد و به دنبال حجم اضافه خون، این وریدها متورم می‌شوند. در نتیجه فشار درون این وریدها افزایش می‌یابد. این فشار بالا ممکن است موجب پارگی یا ترکیدگی این وریدها شود. خونریزی از این رگ‌های آسیب‌دیده جدی است و می‌تواند کشنده باشد. (با توجه به حجم خون تجمع یافته)

پزشک ممکن است داروهایی تجویز کند تا از پارگی این وریدها جلوگیری شود. این داروها نیز عوارض جانبی مخصوص به خود دارند و ممکن است با سایر داروهای مصرفی بیمار تداخل دارویی داشته باشند. این داروها برای هر فردی مناسب نیستند.

از سوی دیگر، در صورت بالا بودن فشار پورت، ممکن است پزشک داروهای کاهنده فشار خون برای بیمار تجویز کند.

در صورت ابتلا به هپاتیت ویروسی نیز درمان ضدویروسی ممکن است در نظر گرفته شود.

مانند موارد ذکر شده، ممکن است بر اساس شرایط بیمار و علت ایجادکننده سیروز، درمان‌های دیگری نیز در نظر گرفته شود.‌

اگر درمان دارویی کافی نباشد، ممکن است نیاز به جراحی وجود داشته باشد. جراحی می‌تواند با کاهش خون موجود در وریدها از فشار آنها بکاهد. به این منظور جراح یک لوله بلند را از طریق دهان وارد معده می‌کند و یک باند یا برخی مواد شیمیایی سخت را در محل متورم شده قرار می‌دهد تا جریان خون آن قطع شود.‌

نوعی جراحی دیگر به نام TIPS نیز وجود دارد که ممکن است در برخی موارد استفاده شود.

افراد مبتلا به فشار بالای پورت نیز ممکن است برای متصل کردن برخی وریدها به یکدیگر، نیاز به جراحی داشته باشند.‌ (تا خون از طریق وریدهای کمکی تخلیه شود)

در صورت پارگی یک رگ نیز به جراحی فوری برای قطع خونریزی و ترمیم پارگی نیاز است. اگر جراحی اثربخش نباشد و یا کار به نارسایی کبدی برسد، درمان نهایی و قطعی، پیوند کبد خواهد بود.‌

زندگی با سیروز کبدی و فشار بالای پورت

هیچ درمان قطعی برای سیروز وجود ندارد. با این وجود لازم است تا بیمار با پزشک خود برای دستیابی به یک برنامه درمانی مناسب که از علائم او بکاهد و از آسیب‌های بیشتر به کبد جلوگیری کند، همکاری داشته باشد:

• مصرف الکل برای جلوگیری از آسیب بیشتر به کبد باید قطع شود.
• قبل از مصرف هر دارویی باید با پزشک مشورت شود. از جمله آنتی‌بیوتیک‌ها، قرص‌های ضدبارداری و هر نوع داروی بدون نسخه
• بیمار باید از خود مراقبت کند. باید از پزشک خود بپرسید که لازم است تا رژیم غذایی خاصی داشته باشد یا نه. برای مثال ممکن است لازم باشد تا میزان قند و پروتئین مصرفی تحت نظارت قرار گیرد. درصورت تجمع مایع بیش از حد، ممکن است نیاز به محدودیت مصرف نمک وجود داشته باشد.

ممکن است پزشک توصیه به انجام غربالگری برای سرطان کبد بکند. اگر سیروز بدون درمان و پیگیری رها شود، روز به روز بدتر می‌شود و می‌تواند تهدیدکننده حیات باشد، یعنی به نارسایی کبدی، کما و در نهایت مرگ ختم شود.

سوالاتی که باید از پزشک خود بپرسید:

• آیا لازم است تا تحت جراحی یا پیوند کبد قرار گیرم؟
• آیا هر نوع تغییر در سبک زندگی وجود دارد که به من برای مدیریت بهتر بیماری کمک کند؟
• چه نوع فعالیت‌های بدنی برای من مناسب است؟
• آیا دارویی وجود دارد که اجتناب از مصرف آن برایم ضروری باشد؟
• آیا می‌توانم الکل مصرف کنم؟
• اگر علائم من بدتر شد، چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟

Resources

American Liver Foundation, Cirrhosis

National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases, Cirrhosis