تصلب شرایین (Arteriosclerosis)

تعریف

سرخرگ‌ها، رگ‌های خونی هستند که اکسیژن و مواد مغذی را از قلب شما به سایر نقاط بدنتان حمل می‌کنند. سرخرگ‌های سالم، انعطاف‌پذیر و قابل ارتجاع هستند. هرچند، با گذشت زمان و انجام کار زیاد، فشار زیاد ایجاد شده بر روی سرخرگ‌های شما، می‌تواند دیواره آنها را ضخیم، سفت و خشک نماید، که گاهی اوقات مانع جریان خون به سمت اندام‌ها و بافت‌های  بدن، می‌شود. این جریان و فرایند، آرترواسکلروزیس یا سفت شدن و سخت شدن جداره سرخرگ‌ها نامیده می‌شود. آترواسکلروزیس، به ساخته شدن چربی‌ها و کلسترول در داخل و بر روی دیواره سرخرگ‌های شما (پلاک)، اشاره دارد، که می‌تواند مانع جریان خون شود.
همچنین این پلاک‌ها می‌توانند از هم پاشیده شده، و باعث ایجاد یک لخته خون شوند. گرچه آترواسکلروزیس (تصلب شرایین)، اغلب به عنوان یک مشکل قلبی در نظر گرفته می‌شود، ولی می‌تواند بر روی سرخرگ‌های هر نقطه‌ای از بدن شما نیز تاثیر گذارد. آترواسکلروزیس یک وضعیت و عارضه قابل پیشگیری و قابل درمان است.

علائم

آترواسکلروزیس (تصلب شرایین)، به‌تدریج و آرام آرام توسعه می‌یابد. آترواسکلروزیس خفیف، معمولاً هیچ گونه علامت و نشانه‌ای ندارد. اغلب علائم و نشانه‌های آترواسکلروزیس، تا زمانیکه یک سرخرگ آنقدر باریک یا مسدود شود که نتواند خون کافی را برای اندام‌ها و بافت‌های بدنتان تامین نماید، در شما بروز نخواهد کرد. گاهی اوقات، یک لخته خون، جریان خون را به طور کامل مسدود و متوقف می‌نماید، یا حتی از هم‌جداشده، و می‌تواند باعث ایجاد یک سکته قلبی یا مغزی شود.
علائم و نشانه‌های آترواسکلروزیس متوسط یا شدید، بستگی به این دارد که کدام سرخرگ تحت تاثیر قرار گرفته و یا درگیر شده است. برای مثال:

• اگر آترواسکلروزیس (تصلب شرایین)، درسرخرگ‌های قلبی وجود داشته باشد،  این احتمال وجود دارد که علائم و نشانه‌هایی شبیه به فشار یا درد سینه داشته باشید (آنژین).
• اگر آترواسکلروزیس(تصلب شرایین)، در سرخرگهای منتهی به مغزتان وجود داشته باشد، ممکن است علائم و نشانه‌هایی شبیه به‌کرخی و بی‌حسی ناگهانی و یا ضعف در دستان و پاهای خود داشته باشید، یا مشکل در صحبت کردن، مبهم و نامفهوم سخن گفتن، و یا سست شدن و افتادگی عضلات صورت. اینها علائمی از یک حمله ایسکمیک گذرا (TIA) است که اگر درمان نشود، ممکن است منجر به بروز سکته گردد.
• اگر آترواسکلروزیس(تصلب شرایین)، درسرخرگ‌های پاها و یا دست‌های شما وجود داشته باشد، ممکن است علائم و نشانه‌های بیماری سرخرگ محیطی، مثل درد پا هنگام راه‌رفتن را داشته باشید(لنگ زدن متناوب).
• اگر آترواسکلروزیس(تصلب شرایین)، درسرخرگ‌های منتهی به کلیه‌های شما وجود داشته باشد، فشار خون بالا و یا نارسایی کلیه در شما ایجاد می‌شود.

علل

آترواسکلروزیس (تصلب شرایین)، یک بیماری آرام و پیشرونده است که ممکن است از دوران بچگی آغاز شود. گرچه علت دقیق آن ناشناخته است، اما ممکن است این بیماری با صدمه یا آسیب به لایه داخلی یک سرخرگ آغاز شود. این آسیب و صدمه ممکن است به خاطر موارد زیر به‌وجود آید:

• فشار خون بالا
• کلسترول بالا، اغلب به علت دریافت کلسترول زیاد و یا چربی‌های اشباع در رژیم غذایی‌تان
• کشیدن سیگار و سایر منابع نیکوتینی
• دیابت

کافی است یکبار دیواره داخلی یک سرخرگ آسیب  ببیند، آن‌وقت سلول‌های خونی و سایر مواد و اجسام، اغلب در ناحیه آسیب دیده تجمع یافته و در لایه داخلی سرخرگ ذخیره می‌گردند. در طول زمان، رسوبات و ذخائر چربی (پلاک‌ها)،  که از کلسترول و سایر محصولات دفعی سلولی تشکیل شده،  نیز در ناحیه آسیب ‌دیده تجمع پیدا کرده و سرخرگ‌های شما را  سفت و سخت، و باریک می‌نماید. سپس اندام‌ها و بافتهای درارتباط با سرخرگ‌های مسدود شده خون کافی را جهت انجام عملکرد مناسب و صحیح دریافت نمی‌کنند.
در نهایت، این امکان وجود دارد که تکه‌هایی از رسوبات چربی، جدا شده و داخل جریان خون شما گردند. علاوه بر این، لایه نازک یک پلاک ممکن است پاره شده و کلسترول و سایر مواد به جریان خون شما سرازیر گردد. این ممکن است باعث شکل‌گیری یک لخته خون شود، که می‌تواند جریان خون به قسمت مشخصی از بدن شما را مسدود نماید، مثل اتفاقی که در حمله قلبی رخ می‌دهد. همچنین یک لخته خون می‌تواند به سایر قسمت‌های بدن شما حرکت کند و جریان خون به اندام دیگر را به طورکامل و یا تا حدودی متوقف کند.

عوامل خطر

در طول زمان، سفت و سخت شدن سرخرگ‌ها اتفاق می‌افتد. علاوه بر این واقعیت که پیر شدن و بالا رفتن سن عاملی جهت تصلب شرایین می‌باشد، عوامل دیگری که احتمال خطر آترواسکلروزیس را افزایش می‌دهند عبارتند از:

• فشار خون بالا
• کلسترول بالا
• دیابت
• چاقی
• سیگارکشیدن
• سابقه خانوادگی بیماری قلبی زودهنگام

عوارض

عوارض آترواسکلروزیس(تصلب شرایین)، به محل و جایگاه سرخرگ‌های مسدود شده بستگی دارد. برای مثال:

• بیماری سرخرگ کرونری(قلبی): وقتی آترواسکلروزیس(تصلب شرایین)، سرخرگ‌های نزدیک به قلب شما را تنگ و باریک نماید، این امکان وجود دارد که شما دچار بیماری سرخرگ کرونری شوید، که می‌تواند باعث ایجاد درد سینه(آنژین)، یک حمله قلبی و یا نارسایی قلبی شود.
• بیماری سرخرگ کاروتید: وقتی آترواسکلروزیس، سرخرگ‌های نزدیک به مغز شما را تنگ و باریک نماید، ممکن است که دچار بیماری سرخرگ کاروتید شوید، که می‌تواند باعث ایجاد حمله ایسکمیک گذرا(TIA.) و یا سکته شود.
• بیماری سرخرگ محیطی: وقتی آترواسکلروزیس، سرخرگ‌های موجود در دست‌ها و یا پاهای شما را تنگ و باریک نماید، این امکان وجود دارد که مشکلات مربوط به جریان خون در دست‌ها و پاهای شما اتفاق افتدکه بیماری سرخرگ محیطی نامیده می‌شود. این امر باعث می‌شود که حساسیت کمتری به  گرما و یا سرما داشته باشید و احتمال خطر سوختگی‌ها و یا سرمازدگی افزایش می‌یابد. در موارد نادر، جریان خون ضعیف در دست‌ها و پاهای شما، می‌تواند باعث مرگ بافتی(قانقاریا) شود.
• آنوریسم (اتساع شریان): آترواسکلروزیس(تصلب شرایین)، همچنین می‌تواند باعث آنوریسم(اتساع شریان)، شود، یک عارضه جدی که می‌تواند در هر جایی از بدنتان رخ دهد. آنوریسم وجود یک برآمدگی و تورم در دیواره سرخرگ شماست. بیشتر افراد مبتلا به آنوریسم، هیچ نوع علامت و نشانه‌ای ندارند. این امکان وجود دارد که. درد، لرزش و ضربان در ناحیه‌ای که آنوریسم در آن رخ داده، وجود داشته باشد که یک فوریت پزشکی است. اگر آنوریسم ترکیده شود، ممکن است با خونریزی داخلی که خطرناک و تهدیدکننده حیات است، مواجه شوید. گرچه معمولاً این یک اتفاق ناگهانی و فاجعه آمیز است، اما این امکان هم هست که سوراخ شدن و تراوش کردن آرام آرام نیز اتفاق افتد. اگر یک لخته خون در آنوریسم از جای خود بیرون آید، ممکن است یک سرخرگ را در نقطه‌ای دوردست مسدود نماید.

چه اقداماتی میتوانید انجام دهید؟

اگر شما فکر می‌کنید که دچار آترواسکلروزیس هستید یا به خاطر وجود سابقه خانوادگی بیماری قلبی، نگران این موضوع هستید، جهت بررسی سطح کلسترول خون، ترتیب قرار ملاقاتی با پزشک خانوادگی خود را بدهید.
به علت اینکه زمان ملاقات با پزشک کوتاه است و چون اغلب موارد زیادی وجود دارد که باید پوشش داده شود، بهتر است خود را از قبل برای این دیدار آماده سازید. در اینجا اطلاعاتی برای کمک به شما، جهت آماده‌سازی برای دیدار با پزشک، و آنچه که از او انتظار دارید، آمده است.
آنچه که می‌توانید انجام دهید:

• از هر گونه محدودیت و ممنوعیتی  قبل از دیدار خود با پزشک، آگاه باشید. زمانی‌که قرار ملاقات با پزشک را می‌گذارید، در مورد اینکه آیا  نیاز به انجام مواردی  قبل از دیدارتان می‌باشد، سوال نمایید، مثل محدودیت‌هایی که در رژیم غذایی باید اعمال کنید. بسیاری از آزمایشات خون، مثل آزمایش کلسترول، و سایر چربی‌های خون، و نیز آزمایشات قند خون نیاز به ناشتا بودن از قبل دارد.
• هرگونه علامت و نشانه‌ای که تجربه می‌کنید، را یادداشت نمایید. آترواسکلروزیس (تصلب شرایین)، به‌ندرت علامت و نشانه‌ای دارد. اما عامل خطری برای بیماری قلبی محسوب می‌شود.  اینکه به پزشک اجازه دهید تا اگر نشانه و علامت به‌خصوصی دارید، از آن آگاه باشد، مثل دردسینه یا تنفس کوتاه، می‌تواند به وی کمک کند تا تا چه حد بیماری آترواسکلروزیس شما نیاز به درمان دارد.
• هرگونه اطلاعات شخصی مهم و کلیدی خود را یادداشت نمایید، شامل سابقه خانوادگی کلسترول بالا، بیماری قلبی، سکته، فشار خون بالا، دیابت و هرگونه تغییرات اخیری که در زندگی شما رخ داده و یا هر گونه استرس بزرگی که در زندگی خود تجربه کرده‌اید.
• فهرستی از تمام داروهای مصرفی خود را تهیه کنید، شامل ویتامین‌ها و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید.
• در صورت امکان، از یکی از اعضاء خانواده خود و یا یک دوست بخواهید که همراه شما باشد، گاهی اوقات به خاطر سپردن کلیه اطلاعاتی که در طول مدت ملاقات به شما داده می‌شود، می‌تواند امر مشکلی باشد. شخصی که شما را همراهی می‌کند، ممکن است مواردی را به خاطر بسپارد که شما فراموش کرده و یا آن را از قلم انداخته‌اید.
• برای صحبت و گفتگو در مورد عادات غذایی و ورزشی خود، آماده باشید. اگر پیش از این  رژیم غذایی و ورزشی منظمی را دنبال نمی‌کرده‌اید، برای گفتگو با پزشکتان درباره هر نوع چالشی که ممکن است در هنگام شروع، با آن مواجه شوید، آماده باشید.
• سوالاتی را که می‌خواهید از پزشکتان بپرسید، یادداشت کنید.

زمان دیدار شما با پزشکتان محدود است، بنابراین تهیه و آماده‌سازی فهرستی از سوالاتی که می‌خواهید از پزشک خود بپرسید، به شما کمک خواهد کرد تا از وقت و زمان خود حداکثر استفاده را ببرید. سوالات خود را به ترتیب اهمیت یادداشت نمایید. در مورد آترواسکلروزیس، پاره‌ای از سوالات پایه‌ای و اساسی که باید از پزشک خود بپرسید شامل موارد زیر است:

• چه نوع آزمایشاتی باید انجام دهم؟
• بهترین درمان چیست؟
• برای جلوگیری از این بیماری چه مواد غذایی باید بخورم؟
• میزان مناسب فعالیت بدنی چقدر است؟
• چند وقت یکبار نیاز به انجام آزمایش کلسترول دارم؟
• پیشنهادات شما در مورد خط‌مشی اولیه درمان چیست؟
• من دچار سایر عوارض و مشکلات مربوط به سلامتی نیز هستم، چطور می‌توانم به بهترین نحو ممکن این موارد را با هم اداره نمایم؟
• آیا محدودیتی وجود دارد که نیاز به انجام آن داشته باشم؟
• آیا باید به یک متخصص مراجعه کنم؟
• آیا برای داروهایی که تجویز نموده‌اید، جایگزین‌های ژنریکی وجود دارد؟
• آیا جزوات آموزشی و یا سایر محصولات انتشاراتی جهت مطالعه من موجود می‌باشد؟
• چه وب‌سایت‌هایی را جهت بازدید، پیشنهاد می‌نمایید؟

علاوه بر سوالاتی که از پیش جهت پرسیدن آماده کرده‌اید، از پرسیدن سایر سوالات،در هر زمانی که برای شما پیش می‌آید، تردید نکنید.

آنچه که از پزشک باید انتظار داشت:
احتمالا پزشک تعدادی سوال از شما خواهد پرسید. آماده بودن جهت پاسخ به سوالات، مقداری از  وقت شما را جهت مرور کردن نکاتی که می‌خواهید به طور عمقی با پزشک خود صحبت نمایید، نگاه می‌دارد.
سوالاتی که ممکن است پزشک از شما بپرسد :

• آیا سابقه خانوادگی کلسترول بالا، فشار خون بالا، و یا بیماری قلبی دارید؟
• عادات غذایی و  ورزشی  شما چگونه است؟
• آیا سیگار می‌کشید؟
• آیا تا به حال آزمایش کلسترول داده‌اید؟ اگر انجام داده‌اید، آخرین آزمایش شما چه زمانی بوده است؟ سطح کلسترول شما چه اندازه بوده است؟
• آیا شما احساس ناراحتی در سینه و یا درد در پاهای خود هنگام راه‌رفتن و یا در حال استراحت دارید؟
• آیا تا به حال سابقه سکته داشته‌اید و یا هر گونه سستی و کرخی غیر قابل توضیح، حس خارش یا سوزش، یا ضعف در قسمتی از بدن و یا مشکل در هنگام صحبت کردن داشته اید؟

اقداماتی که در این ضمن می‌توانید انجام دهید:
هیچگاه برای شروع  تغییرات در شیوه زندگی به طور سالم و صحیح دیر نیست، کارهایی مثل ترک سیگار، خوردن غذاهای سالم، و داشتن فعالیت جسمانی بیشتر. تمامی اینها خطوط اولیه دفاعی در برابر آترواسکلروزیس و عوارض مرتبط با آن، شامل حمله قلبی و سکته می‌باشند.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

آزمایش های تشخیصی