عوارض جدی و احتمال مرگ ناشی از واکسن‌های مختلف کووید ۱۹ چیست؟

معمولا در کشورهای پیشرفته‌تر که نهادهای نظارتی سختگیر دارند و از سویی انتشار اطلاعات در آنها آزادتر است، عوارض را زودتر و شفاف‌تر کشف و اعلام می‌نمایند.

واکسن آسترازنکا

جدی‌ترین عارضه محتمل برای این واکسن لخته خون و کاهش شمارش پلاکت است که کماکان در دست بررسی است. پس از تزریق ده‌ها میلیون دوز از این واکسن ۷۹ مورد blood clot از کشورهای نروژ، اتریش و بریتانیا گزارش گردیده که با ۱۹ مورد مرگ همراه بود. البته به دلیل ناچیز بودن شیوع عوارض خطرناک (یک در میلیون)، WHO و MHRA و EMA آن را واکسنی safe دانسته و ادامه واکسیناسیون را توصیه می‌کنند.

اسپوتنیک

مجوز مصرف انبوه اسپوتنیک ۵ توسط EMA اروپا درحال بررسی است هرچند EMA در حال مطالعه ۴ مورد مرگ که از طریق نشت اطلاعات از روسیه به دست آورده، نیز می‌باشد. مرگ‌ها در زمانی کوتاه پس از دریافت واکسن رخ داده و از آنها ۳ نفر زن در سنین ۵۱، ۶۹ و ۷۴ سال می‌باشند. علت مرگ ها قلبی عروقی، ریوی و وابسته به قند خون ذکر شده. البته ۶ مورد عارضه جدی دیگر هم در افراد جوان گزارش شده و شامل اختلال تنفسی، تشنج، تورم، ضعف شدید عضلانی، فشارخون بالا است که اکنون در دست بررسی است. متعاقب نشت اطلاعات، آقای دنیس لوگونوف رئیس موسسه تولید کننده اسپوتنیک ۵، آن را پذیرفته و خبر از پیگیری یک مورد مرگ زن ۵۱ ساله نیز که بلافاصله پس از دریافت دوز دوم واکسن فوت نمود، داد.
اخیرا بلومبرگ از قول مسئولین آفریقای جنوبی گفته که واکسن‌های مبتنی بر Vector (بخصوص آدنوویروس Ad5) که در یکی از دو دوز اسپوتنیک ۵ نیز به کارمیرود متهم به افزایش vulnerability نسبت به HIV هستند، لذا توصیه نموده چنین واکسن‌هایی باید پیش از استفاده در کشورهایی که HIV در آنجا شیوع دارد بررسی بالینی شوند. البته تولیدکنندگان اسپوتنیک ۵ چنین ارتباطی را رد می‌کنند.

جانسون و جانسون

به دنبال تزریق حدود ۷ میلیون دوز واکسن J&J تعداد ۶ مورد لخته خون و یک‌مورد مرگ ناشی از آن گزارش شده که به تایید FDA نیز رسید. لذا تجویز آن تا انجام بررسی دقیق‌تر در اروپا به تعویق افتاد. آفریقای جنوبی نیز که از اولین مصرف‌کنندگان آن بود، فعلا تجویزش را متوقف نموده است.

فایزر/مادرنا

نروژ اولین کشوری بود که در خصوص تجویز فایزر به افراد کهنسال و ناتوان پس از وقوع ۲۳ مورد مرگ در بین ۲۰هزار نفر از دریافت کنندگان نروژی واکسن، هشدار داد. نهاد ناظر بر محصولات پزشکی نروژ (NOMA) پس از بررسی ۱۳ مورد از این مرگ‌ها اعلام نمود که عوارض عادی واکسن فایزر در افراد کهنسال و ناتوان می‌تواند منجر به مرگ شود.
طبق اطلاعات واصله از نهاد ثبت و گزارش عوارض واکسن آمریکا VAERS که وابسته به CDC است، پس از تجویز ۶۵ میلیون دوز واکسن در آمریکا، ۹۷۰ نفر تا تاریخ ۶ مارچ فوت شده‌اند که ۴۹۵ نفر پس از دریافت مادرنا و ۴۷۵ نفر پس از فایزر بوده است. بیشترین درصد مرگ (۲۹٪) در بین سنین ۸۰ تا ۹۰ سال بوده و ۵۵٪ مرگ ها را مردان تشکیل می‌دهند.اکثر مرگ‌ها در روز صفر تا ۴۹ پس از دریافت واکسن بوده است. البته این مرگ‌ها نیز کماکان در دست بررسی می‌باشند.CDC احتمال عارضه جدی این دو واکسن را ۹/۲٪ و شانس شوک آنافیلاکتیک را یک در ۴/۵ میلیون می‌داند.

واکسن بهارات

درگزارشات کمیته ثبت عوارض واکسیناسیون هند (AEFI) که پس ازتزریق ۹۵ میلیون دوز اول و ۱۱ میلیون دوزدوم، سخن از ۱۸۰ مورد مرگ و ۲۰هزار عارضه بوده است که ۳٪ آن منجر به بستری گردید. موارد مرگ عمدتا در کمتر از ۳ روز پس از واکسن بوده و پس از روز ۲۸ مرگی گزارش نشد. از ببن آنها ۶۳ مرگ ناشی از عارضه قلبی عروقی و سکته، ۱۴ مورد CVA مغزی، ۱۰ مورد مرگ‌ناگهانی، ۵ مورد تنفسی بوده.

سینوفارم/سینوواک

در خصوص این واکسن‌های چینی اطلاعات شفافی در دست نیست.

نتیجه می‌گیریم هیچ واکسنی در حال حاضر بدون عارضه نیست و شاید عوارض دیگری نیز در آینده برای آن‌ها کشف شود

اما نکته مهم این است که :

فواید واکسن‌ها هزاران برابر بیشتر از مضار آن‌هاست و باید واکسیناسیون بر علیه کووید۱۹ با سبدی از واکسن‌های معتبر با جدیت ادامه یابد.

ضمنا از همکاران محترم انتظار می‌رود با روشنگری به رفع تشویش‌ها و جوگیری‌های غیرعلمی بر علیه واکسن ها کمک نمایند.

دکتر حسن رودگری
دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

کارگروه تازه‌های علمی کرونا
سازمان نظام پزشکی کشور

منابع:

BMJ 2021;372:n149
CDC 29.02.2021/70(8);283-288
Newsweek, 16.04.2021
euobserver.com/151483
blombergquint.com
globaltimes.cn/18.01.2021
indiaexpress.com