بیماری پارکینسون
در بیماری پارکینسون، به تدریج و با گذشت سالیان بخشی از مغز آسیب می‌بیند
علائم
علائم بیماری پارکینسون معمولا به تدریج پیشرفت کرده و در آغاز بسیار خفیف‌اند. علائم گوناگونی در بیماری پارکینسون دیده می‌شوند، ولی بروز و شدت آنها در افراد مختلف متفاوت است. در این جا تنها به برخی علائم شایع‌تر بیماری می‌پردازیم، البته بروز همه علائم و یا اکثر آنها در یک زمان در فرد مبتلا به ندرت اتفاق می افتد.
علائم اصلی
سه علامت اصلی بیماری پارکینسون مربوط می‌شوند به حرکات بدن:
· لرزش (رعشه) غیرقابل کنترل که معمولا از دست‌ها یا بازوها شروع شده و زمانی رخ میدهد که فرد بیدار و نشسته یا ایستاده است . رعشه معمولا اولین علامت است که افراد مبتلا به بیماری پارکینسون یا اعضای خانواده خود اطلاع می دهند. در ابتدا ، لرزش بدن ممکن است فقط در یک بازو یا پا و یا فقط در یک طرف ظاهر می شود. لرزش همچنین ممکن است ، چانه ، لب ها و زبان را تحت تاثیر قرار دهد . همانطور که بیماری پیشرفت می کند ، ممکن است لرزش های بدن به هر دو طرف گسترش یافته ، هر چند در برخی موارد لرزش در فقط یک طرف باقی می ماند
استرس تاثیر بسزایی در میزان لرزش داشته و این گونه افراد به استراحت کامل نیاز دارند تا بتوانندلرزش را کاهش داده و یا متوقف کنند
اگر چه لرزش بیماری یکی از شایع ترین نشانه های پارکینسون بیماری پارکینسون است ، اما تنها نشانه آن نیست.
کندی حرکاتکه می‌تواند انجام کارهای روزمره را دشوار سازد. قدم‌ها کوتاه، لرزان و بسیار کند می‌شود. این موضوع به ویژه هنگامی که فرد در حال استراحت است و تلاش می کند تا از موقعیت استراحت تغییر کند به عنوان مثال ، ممکن است هنگام خارج شدن از تخت یا صندلی و یا قلت زدن در رختخواب با مشکل مواجه شود.
سفتی عضلات یکی از رایج ترین علائم در ابتدای بیماری بوده که می‌تواند به حرکت درآوردن اندام‌ها و شکلک درآوردن را دشوار ساخته یا موجب انقباضات و درد عضلانی شود و سبب احساس خستگی مفرط در بیمار شود
پزشکان گاه به این سه علامت پارکینسونیسم می‌گویند.
علائم دیگر
یک دسته از علائم بدنی و ذهنی دیگر نیز با بیماری پارکینسون همراه‌اند.
علائم بدنی
- مشکلات تعادل که احتمال افتادن و آسیب دیدن بیمار را بیشتر می‌کند
- از بین رفتن بویایی که گاه سال‌ها پیش از علائم دیگر بیماری پیش می‌آید
- احساسات نامطبوع اعصاب حسی که حس‌هایی چون سوزش، سرم و بی‌حسی را به دنبال دارد
- مشکل ادراری مانند بیدار شدن شب هنگام به دلیل نیاز به ادرار کردن و یا بی‌اختیاری
- یبوست
- ناتوانی نعوذ و حفظ آن در مردان
- مشکلات جنسی در خانم‌ها
- سرگیجه، تاری دید یا سیاهی رفتن چشم‌ها هنگام بلند شدن از حالت نشسته یا برخاستن از وضعیت خوابیده در نتیجه سقوط ناگهانی فشار خون
- عرق‌ریزش فراوان
- ضعف عضلات صورت و گلو و مشکل بلع که می‌تواند موجب سوء تغذیه و کم‌آبی شود. از دست دادن حرکت در عضلات صورت ممکن است بلع را سخت تر کرده و یا حالات صورت همانند خوشحالی ناراحتی و … را تحت تاثیر قرار دهد و یا ممکن است در هنگام سرفه فرد را دچار خفگی کند
- بزاق فراوان
- علائم ذهنی
- افسردگی و اضطراب
- مشکل خواب (بی‌خوابی) که می‌تواند موجب خواب‌آلودگی در طول روز شود
- نقص ذهنی خفیف به صورت مشکلات جزئی حافظه و انجام کارهایی که نیاز به برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی دارند
- ناتوانی ذهنی (دمانس) شامل گروهی از علائم از جمله مشکلات شدیدتر حافظه، تغییرات شخصیتی،
علل
بیماری پارکینسون حاصل از بین رفتن سلول‌های عصبی در بخشی از مغز به نام ماده سیاه است. سلول‌های عصبی این بخش از مغز مسئول تولید ماده‌ای به نام دوپامین هستند. دوپامین به عنوان پیام بر بین بخش‌های مغز و سیستم عصبی عمل کرده و در کنترل و هماهنگ کردن حرکات بدن نقش دارد. با تخریب این سلول‌ها، از میزان دوپامین مغز نیز کاسته می‌شود. این بدان معناست که بخشی از مغز که کنترل حرکات را بر عهده دارد، قادر به انجام وظایف طبیعی خود نبوده و به این ترتیب حرکات کند و غیرطبیعی می‌شوند. از بین رفتن سلول‌های عصبی فرایند بسیار کندی است و علائم بیماری پارکینسون نیز تنها زمانی آشکار می‌شوند که بیش از ۸۰% سلول‌های ماده سیاه از بین رفته باشند.
دلیل از بین رفتن این سلول‌ها معلوم نیست، اما ترکیبی از تغییرات ژنتیک و عوامل محیطی را موثر می‌دانند.
ژنتیک
مشخص شده که چند تغییر شناخته شده ژنتیک (جهش) احتمال بروز بیماری را بیشتر می‌کند. بیماری پارکینسون به دلیل انتقال ژن معیوب از والدین به فرزندان در درون خانواده‌ها دست به دست شده و به نسل‌های بعدی می‌رسد.
عوامل محیطی
برخی از پژوهشگران بر این باورند که عوامل محیطی نیز در بروز بیماری پارکینسون نقش دارند؛ مثلا برخی آفت‌کش‌ها و حشره‌کش‌های مورد استفاده در کشاورزی یا آلودگی صنعتی را مقصر می‌دانند. با این حال، هنوز شواهد و مدارک کافی برای آنها وجود نارد.
علل دیگر پارکینسونیسم
پارکینسونیسم یک اصطلاح کلی است که برای علائم لرزش، سفتی عضلانی و کندی حرکات به کار می‌رود. البته بیماری پارکینسون شایع‌ترین نوع پارکینسونیسم است، ولی برخی انواع نادرتر بیماری نیز وجود دارند که ناشی از موارد زیر هستند:
داروها (پارکینسونیسم ناشی از مصرف داروها) مانند برخی انواع داروها که در درمان بیماران روان‌پریش کاربرد دارند و معمولا با قطع دارو علائم نیز خود به خود برطرف می‌شوند
برخی دیگر از بیماری‌های پیشرونده مغز که اشکال و اسامی گوناگونی دارند
انفارکتوس (مرگ بافت) مغز در نتیجه سکته مغزی
تشخیص
درحال حاضر تست خون یا بررسی های آزمایشگاهی دیگری برای تشخیص این بیماری در دسترس نیست. پزشکان گاهی بررسی نورولوژیک و اسکن مغز را برای اطمینان از عدم وجود بیماری های دیگر توصیه می کنند. تشخیص بیماری معمولاً مبتنی بر معاینه فیزیکی است . بررسی های طبی برای رد سایر اختلالات ممکن است توصیه گردد. به عبارت دیگر هر گاه لااقل دو تا از سه علامت زیر وجود داشته باشد، تشخیص بیماری پارکینسون محتمل است:
- لرزش غیرقابل کنترل بخشی از بدن که معمولا در زمان استراحت پیش می‌آید
- کندی حرکات
- سفتی عضلات
اگر علائم پس از خوردن دارویی به نام لودوپا به سرعت محو شدند، احتمال بیماری پارکینسون زیاد است. با این حال، امروز دیگر پزشکان از این آزمون استفاده نمی‌کنند. برخی از تصاویر از مغز کمک می‌کنند بتوانیم علل دیگر علائم را رد کنیم.
درمان
بیماری پارکینسون درمان قطعی ندارد، لیکن می‌توان از شدت علائم بیماری کاست و کیفیت زندگی را برای بیمار بهبود بخشید. این درمان‌ها شامل فیزیوپراپی و دارودرمانی و حتی در مورد برخی از بیماران عمل جراحی هستند. در مراحل ابتدایی بیماری که علائم خفیف‌اند، نیازیز به درمان نیست؛ اما با گذشت زمان ممکن است لازم شود بیمار به طور مرتب به پزشک مراجعه کند تا بیماری‌اش تحت نظر قرار گیرد.
داروها
داروهای آنتی کولینرژیک ؛ آنتی هیستامین ها؛ داروهای ضدلرزش ، نظیر آمانتادین ؛ یا داروهای ضدپارکینسون از قبیل بروموکریپتین ، لوودوپا و کاربی دوپا. سلژیلین برای به حداکثر رسیدن اثربخشی لوودوپا و کاربی دوپا تجویز می شود. همه این داروها لرزش و سفتی عضلانی را کاهش می دهند ولی اغلب عوارض جانبی قابل توجهی نیز دارند.
درمان‌های حمایتی شامل فیزیوتراپی، گفتار درمانی (به دلیل مختل شدن عمل بلع و مشکلات گفتاری) و رژیم درمانی (مقابله با یبوست، فشار خون بالا و لاغری به دلیل نخوردن غذای کافی) هستند.
در حال حاضر از داروی لوودوپا یا – ال دوپا جهت درمان و کنترل علائم بیماری استفاده می‌شود. از آنجا که دوپامین نمی‌تواند مستقیماً از سد خونی – مغزی عبور کند لذا –Lدوپا که پیش‌ساز دوپامین است به صورت جایگزین به فرد تزریق می‌شود که پس از ورود به مغز توسط آنزیم دوپادکربوکسیلاز به دوپامین تبدیل می‌شود.
تغذیه درمانی:
* مشاوره با بیمار و اقوام وی و بررسی وضعیت بیوشیمیایی و تغذیه‌ای وی از اولین گام‌های درمان غذایی به شمار می‌آیند.
* نظر به اینکه عوارض مصرف دارو در پارکینسون شامل بی اشتهایی، تهوع، کاهش حس‌بویایی، یبوست و خشکی دهان است پس برای کاهش عوارض گوارشی بهتر است دارو همراه با غذا مصرف شود.
* برخی غذاها بخصوص لوبیاها به طور طبیعی حاوی –Lدوپا هستند پس بهتر است حتماً در رژیم غذایی گنجانده شوند. توصیه می‌شود مصرف پروتئین بیمار بخصوص در طول روز محدود بوده و تنها در وعده شام یا وعده قبل از خواب پروتئین با ارزش بیولوژیک بالا (مثل لبنیات و تخم مرغ و گوشتها) استفاده شود. بهتر است میزان مصرف پروتئین به ۰.۸ گرم به ازاء هر کیلوگرم وزن بدن برسد. زیرا مصرف زیاد پروتئین سبب کاهش اثر دارو می‌شود. علت آن است که الدوپا یکی از چند آسید آمینه‌ای است که جهت برداشته‌شدن از خون و ورود به مغز رقابت می‌کند در صورت محدودیت مصرف پروتئین کاهش رقابت سایر اسیدهای آمینه سبب ورود میزان بیشتری ال دوپا به مغز و در نتیجه بهبود نسبی اعمال حرکتی بیمار و کاهش نوسانات اثر دارو در طول روز می‌گردد.
* اگرچه مصرف پروتئین در شب می‌تواند سبب کاهش سطح –Lدوپا و لرزش و حرکات آهسته در طول شب شود.
توجه داشته‌باشید مصرف ویتامین ب ۶ پیریدوکسین یا منابع غذایی حاوی آن تنها در حد توصیه شده باشد زیرا مصرف زیاد نیز به علت اثر آن در فرآیند تبدیل –Lدوپا به دوپامین در حضور آنزیم دی کربوکسیلاز، می‌تواند سبب اختلال در متابولیسم دارو در مغز و کاهش اثر دارو شود.
از جمله منابع ویتامین ب ۶ می‌توان به نخود، ماهی تن و ماهی آزاد، سبوس و جوانه گندم اشاره کرد. ضمناً در صورت مصرف مولتی ویتامین به میزان موجود در آن توجه کنید.
* اصولاً در طی درمان با –Lدوپا مصرف پروتئین، ویتامین ب ۶ ، الکل، و کافئین باید محدود شود.
* از آنجایی که اغلب افراد از داروهای ضد افسردگی استفاده می‌کنند که می‌تواند سبب افزایش وزن شود و در عین حال تغییر در میزان فعالیت و نحوه غذا خوردن نیز بروز می‌کند، پس کنترل وزن بیمار از اهمیت بسزایی برخوردار است.
* اکسیداسیون حاصل از رادیکال‌های آزاد در بروز پارکینسون و بدتر شدن آن نقش دارد. رژیم‌های غنی از آنتی اکسیدان‌های طبیعی نظیر ویتامین E,C و کاروتنوئیدها و عنصر سلینوم احتمال بروز بیماری و روند آنرا کند می‌کند.
* اغلب بیماران دچار کمبود ویتامین B3 و اسید فولیک می‌شوند که اینحالت سبب بدتر شدن علائم می‌گردد بهتر است نسبت به مصرف ویتامین‌های گروه توجه کافی را مبذول دارید.(البته به جز B6)
* روغن گل مغربی به دلیل داشتن گامانولیک اسید می‌تواند در کاهش لرزش موثر باشد.
* مصرف –Lمیتوین سبب سهولت حرکت، بهبود قدرت، خلق و خو و خواب بیمار می‌شود. (زیر نظر پزشک)
* جهت جلوگیری از یبوست و کم آبی مصرف مایعات کافی و فیبر توصیه می‌شود.
* همزمان با پیشرفت بیماری حالت سفتی عضلانی در انتهای اندام‌ها سبب اختلال در توانایی بیمار جهت مراقبت از خود می‌شود و بیمار نمی‌تواند غذا بخورد. خوردنش کند می‌شود و مدت صرف غذا از یکساعت هم می‌گذرد. حرکات همزمان مثل نگه‌داشتن کارد و چنگال با هم به شدت مشکل می‌شود.
در این حالت بیمار را در بهترین وضعیت ممکن جهت غذاخوردن قرار دهید و از ظروف تطبیقی نظیر فنجان‌هایی با دو دسته یا ظروف دارای دسته حلقوی و ظورف لبه دار استفاده کنید. بهتر است وعده‌های غذایی کوچک و مکرر بوده و غلظت غذا برحسب توانایی بلع در بیمار انتخاب شود.
* اصولا تشویق و حمایت بیمار به منظور مصرف مقادیر کافی غذا نکته کلیدی در مراقبت از این بیماران به شمار می‌آید.
