آریتمی قلب (Arrhythmia)

آریتمی چیست؟

آریتمی تغییر در ریتم ضربان قلب است. ممکن است قلب بسیار سریع (تاکی‌کاردی) یا بسیار آهسته (برادی‌کاردی) بتپد. حتی ممکن است ضربان قلب نامنظم باشد؛ برای مثال قلب یکی از انقباضات را رد کند یا برعکس ضربان یا انقباض اضافه داشته باشد.

اگرچه آریتمی شایع است اما برای اکثر افراد، خفیف است یا جدی نیست. با این وجود آریتمی ممکن است در مواردی شدید و حتی تهدیدکننده حیات باشد. در صورت ابتلا به سایر مشکلات قلبی، آریتمی شدیدتر و خطرناک‌تر نیز هست.

انواع متعددی از آریتمی وجود دارد. آریتمی‌هایی که از بطن‌های قلب منشا می‌گیرد می‌تواند خطرناک‌تر از آریتمی‌های دهلیزی باشد.

• فیبریلاسیون دهلیزی: در این وضعیت، قلب بسیار سریع و نامنظم می‌تپد. این نوع آریتمی نیاز به درمان دارد و می‌تواند خطر سکته مغزی را افزایش دهد.
• تاکی‌کاردی دهلیزی حمله‌ای: قلب دچار دوره‌هایی با ضربان بسیار تند می‌شود که می‌تواند موجب درد یا احساس ناخوشایند در قفسه سینه شود. البته این نوع آریتمی شدید نیست.
• ضربان‌های نابجا: قلب دچار ضربان‌های اضافه می‌شود. در صورتی که به صورت متعدد و متوالی دچار این ضربان‌های اضافه می‌شوید یا همراه با آن بیماری‌های قلبی دیگر (بیماری‌های قلبی اکتسابی و مادرزادی) نیز دارید، دریافت درمان برای شما لازم است.
• تاکی‌کاردی و یا فیبریلاسیون بطنی: قلب بسیار سریع می‌زند ولی ممکن است اصلا خون کافی پمپ نکند. این نوع آریتمی بسیار شدید و جدی است و نیاز به درمان فوری دارد.

علائم آریتمی

در برخی موارد بیماران احساس تپش قلب یا جا افتادن یک ضربان قلب می‌کنند. این اتفاق ممکن است به دنبال تحریک شدید احساسات و یا ورزش کردن ایجاد شود. این وضعیت همیشه هشداردهنده و نگران‌کننده نیست. اگر چنین علائمی دارید به پزشک خود مراجعه کنید، زیرا ممکن است نشانه‌ای از آریتمی یا مشکل قلبی دیگری باشد.

علائم احتمالی نشان‌دهنده یک وضعیت جدی‌تر عبارتند از:

• تپش قلب یا احساس ضربان سریع در قفسه سینه
• احساس خستگی یا سبکی سر
• پس افتادن (غش کردن)
• تنگی نفس
• درد قفسه سینه

در صورت وجود این علائم همراه با سابقه بیماری قلبی یا حمله قلبی، سریع به پزشک مراجعه کنید.

آریتمی چگونه ایجاد می‌شود؟

قلب ۴ قسمت دارد. دیواره‌های قلب به صورت هماهنگ منقبض می‌شوند تا خون از هر قسمت خارج شود. کنترل این فرآیند بر عهده سیگنال‌های الکتریکی از گره سینوسی دهلیزی (ضربان‌ساز اصلی قلب) است. البته پیام‌های عصبی و برخی هورمون‌ها روی تعداد انقباضات اثر می‌گذارند. وجود مشکل در هر بخشی از این مسیر می‌تواند ایجاد آریتمی کند.

بیماری‌های قلبی شایع‌ترین علل آریتمی‌های شدیدتر می‌باشند. آریتمی ممکن است به دنبال بیماری‌های قلبی مادرزادی (CHD)، اختلالات دریچه‌ای قلب و نارسایی قلبی ایجاد شود. آریتمی‌های خفیف ممکن است به علت عوامل دیگری از جمله سو مصرف الکل، سیگار کشیدن، مصرف کافئین، استرس و ورزش کردن ایجاد شود. البته در مواردی ممکن است آریتمی بدون هیچ علت شناخته شده‌ای نیز ایجاد شود.

آریتمی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

پزشک در ابتدا به بررسی شرح حال بالینی، علائم و سپس معاینه شما می‌پردازد و سوالاتی از سابقه بیماری‌ها و خصوصاً بیماری‌های قلبی شما می‌پرسد. پزشک می‌تواند تست‌هایی نیز درخواست دهد که شامل گرفتن نوار قلب (ECG) می‌شود. برای گرفتن نوار قلب بیمار دراز می‌کشد و وضعیت فعالیت الکتریکی قلب او مانیتور می‌شود.

همچنین ممکن است پزشک برای شما درخواست تست ورزش یا تست استرس بکند که شامل مانیتور کردن و تحت نظر گرفتن قلب بیمار هنگامی که در حال راه رفتن روی تردمیل است، می‌شود. همچنین ممکن است به بیمار داروهایی برای افزایش ضربان قلب او داده شود. همه این اقدامات برای کمک به تشخیص بیماری قلبی زمینه‌ای ایجاد کننده آریتمی است.

راه دیگر برای دنبال کردن و بررسی وضعیت قلبی، پوشیدن ابزاری کمربند شکل به نام هولتر است. هولتر ریتم قلب را برای ۲۴ ساعت ثبت می‌کند. اگر پزشک بخواهد قلب شما را برای بیشتر از ۲۴ ساعت تحت نظر بگیرد ممکن است به شما استفاده از ابزار دیگری (event recorder) را توصیه کند؛ این ابزار نمونه‌هایی از ریتم قلبی را برای چندین روز یا حتی بیشتر ثبت می‌کند.

همچنین ممکن است پزشک تست‌های دیگری نیز برای کسب اطلاعات از قلب بیمار درخواست دهد.

آیا آریتمی قابل پیشگیری است؟

با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی می‌تواند از رخ دادن برخی از آریتمی‌ها پیشگیری کرد. مصرف الکل را محدود کنید و سیگار نکشید، به کمک رژیم غذایی و فعالیت بدنی، وزن مناسب داشته باشید و در نهایت، با پزشک خود برای مدیریت بیماری‌های قلبی و سایر بیماری‌های خود همکاری کنید.

درمان آریتمی

درمان، بستگی به نوع آریتمی دارد. برخی از آریتمی‌های خفیف ممکن است اصلا نیاز به درمان نداشته باشد. انواع دیگری ممکن است به درمان دارویی نیاز داشته باشد. موارد شدید نیاز به درمان‌های بیشتری دارند که عبارتند از:

• ضربان‌ساز مصنوعی: یک ابزار الکترونیکی است که زیر پوست قفسه سینه کار گذاشته می‌شود و کمک می‌کند تا قلب ضربان طبیعی داشته باشد.
• شوک قلبی: شوک الکتریکی مختصری به قلب داده می‌شود تا ریتم غیر طبیعی برطرف شده و قلب ریتم طبیعی خود را از سر بگیرد.
• جراحی: جراحی نیز ممکن است برخی از انواع خاص آریتمی را بهبود بخشد. اگر کانون آریتمی محل خاصی در قلب باشد، ممکن است بتوان با برداشتن آن قسمت وضعیت بیمار را بهتر کرد. در روش دیگری به نام ablation قلبی می‌توان بافت ایجاد کننده آریتمی در قلب را تخریب کرد.

آریتمی‌هایی که به علت یک مشکل زمینه‌ای دیگر ایجاد شده‌اند باید به درستی درمان و مدیریت شوند.

زندگی با آریتمی

افراد مبتلا به نوع خفیف آریتمی ممکن است نیاز به پیگیری داشته باشند اما درمان بیشتری نیاز ندارند. برای موارد شدید، درمان می‌تواند علائم را کاهش دهد و از آسیب بیشتر به قلب جلوگیری کند. اگر وضعیت شما درمان نشده رها شود، می‌تواند به حمله قلبی، سکته مغزی و نارسایی قلبی ختم شود. از دستورات پزشک خود پیروی کنید و سبک زندگی سالم داشته باشید.

سوالاتی که باید از پزشک خود بپرسید:

• چه نوع آریتمی‌ای دارم؟ آیا تهدید کننده حیات من است؟
• چه نوع درمانی نیاز دارم؟ آیا لازم است که این درمان را تا آخر عمر ادامه دهم؟
• آیا لازم است که یک ضربان‌ساز مصنوعی یا دستگاه شوک قلبی کاشتنی برای من تعبیه شود؟
• از کجا متوجه شوم وضعیتم بدتر شده است؟ در این صورت، باید چکار کنم؟
• آیا تغییراتی در سبک زندگی وجود دارد که ایجاد آنها برای کاهش خطر عوارض حاصل از آریتمی کمک‌کننده باشد؟

Resources

American Academy of Family Physicians, Cardioverter-Defibrillator: A Treatment for Arrhythmia