مراقبت از مادر

دوران نقاهت مادر پس از زایمان (دوره نفاس)
معمولا ً ۶ هفته پس از زایمان، دوره ای است که طی آن تغییرات ناشی از بارداری در اعضای مختلف بدن مادر به تدریج به حالت قبل از بارداری بر می گردد. گرچه ممکن است این برگشت پذیری تا ماه ها به طول انجامد.
رحم
بلافاصله پس از زایمان، رحم شروع به کوچک شدن می کند، به طوری که در عرض ۲ هفته به داخل حفره لگن بر می گردد. اندازه رحم پس از ۴ تا ۶ هفته تقریبا برابر اندازه زمان قبل از بارداری است. گاهی درد و انقباض هایی در رحم مانند زمان قاعدگی وجود دارد که اصطلاحاً به آن « پس درد » می گویند. این دردها در زمانی که مادر به نوزاد شیر می دهد بیشتر می شود. با گرم نگه داشتن ، شل کردن عضلات، تنفس عمیق و مصرف مسکن ( بانظر پزشک) ، می توان درد ناشی از انقباض را کاهش داد. معمولا در روز سوم از شدت دردها کاسته می شود . در کسانی که اپیزیاتومی شده اند، استفاده از کیسه یخ بر روی محل بخیه ها در چند ساعت اول پس از زایمان، حمام آب گرم در ۲۴ ساعت اول پس از زایمان، دراز کشیدن به پهلو، استفاده از بالش هنگام نشستن و انجام تمرین های مناسب به کاهش درد و بهبود سریع آن کمک می کند.
ترشحات رحم
در چند روز اول بعد از زایمان، ترشحات رحم زیاد و خونی است. بعد از ۳ یا ۴ روز، ترشحات خون آلود کمتر و پس از ۱۰ روز کم رنگ تر می شود. معمولا خروج ترشحات ۴ تا ۶ هفته طول می کشد. تداوم خونریزی بیش از حد قاعدگی پس از هفته اول نیاز به بررسی دارد. رعایت بهداشت فردی در این زمان بسیار مهم است. لازم است ناحیه تناسلی از جلو به عقب شسته شده و همیشه خشک و تمیز نگه داشته شود. تا زمان کاهش ترشحات ، نوار بهداشتی مرتب عوض شود. استحمام روزانه و ترجیحاً ایستاده مفید است.
عملکرد مثانه
لازم است به طور مرتب مثانه مادر تخلیه شود. فقط گاهی ممکن است به علت اپیزیاتومی، در هنگام ادرار کردن ، احساس درد کند که بتدریج بهبود می یابد . تداوم هر نوع مشکل در ادرار کردن مانند سوزش و یا درد نیاز به بررسی دارد.
عملکرد روده ها
عدم دفع مدفوع تا ۲ روز اول پس از زایمان به علت تخلیه احتمالی و کاهش فعالیت روده ها حین زایمان، طبیعی است. اصلاح رژیم غذایی (مصرف مایعات و مواد فیبردار)، تحرک زود هنگام و تمرین های کششی از یبوست و در نتیجه بروز عوارض آن جلوگیری می کند. توصیه می شود در صورت نبود احساس دفع ، از زور زدن اجتناب شود.
دیواره شکم
پس از زایمان عضلات دیواره شکم، نرم و شل باقی می ماند و چند هفته طول می کشد تا توانایی کشش عضلات به حالت اولیه باز گردد. با انجام تمرین های کششی می توان به جمع شدن سریعتر و بهتر عضلات شکم کمک کرد. استفاده از شکم بند به تنهایی موثر نیست.
پستان
مراقبت از پستان ها نقش ارزنده ای در تداوم شیر دهی دارد.اگر مادر به نوزاد خود شیر می دهد، بایستی پستان ها را تمیز نگاه دارد. از مصرف صابون، مواد ضدعفونی کننده و یا شستشوی مکرر پستان ها خودداری کند. مشکلاتی که به طور معمول ممکن است در شیردهی اتفاق افتد شامل : ترک نوک پستان، احتقان پستان و .. می باشد
برگشت قاعدگی
معمولاً شروع مجدد تخمک گذاری با شروع قاعدگی مشخص می شود ولی گاهی اوقات ممکن است مادر تا یک سال بعد از زایمان عادت ماهانه نشود ، اما باید بداند که امکان تخمک گذاری و بارداری وجود دارد. اگر وی به طور مرتب به فرزند خود شیر دهد، معمولاً ۶ هفته و اگر به نوزاد خود شیر ندهد، ۳ هفته پس از زایمان، احتمال بارداری مجدد وجود دارد. خانم هایی که تا ۶ ماه به فرزند خود فقط شیر مادر می دهند (تغذیه انحصاری با شیر مادر) و فاصله شیر دادن آنها در روز بیش از ۴ ساعت و در شب بیش از ۶ ساعت نیست و عادت ماهانه نشده باشند می توانند مطمئن باشند که ۹۸ درصد احتمال دارد که باردار نشوند.
مقاربت
لازم است مادر، پس از زایمان به علت خطر عفونت و خونریزی، تا ۳ هفته و اگر اپیزیاتومی شده، تا ترمیم کامل محل برش که معمولا ۴ تا ۶ هفته طول می کشد، از مقاربت اجتناب کند. پس از این مدت می تواند درصورت تمایل و راحتی نزدیکی داشته باشد. اکثر خانم ها ترجیح می دهند تا ۶ هفته پس از زایمان مقاربت نداشته باشند. خستگی ناشی از نگهداری نوزاد ممکن است میل جنسی را کاهش دهد که این حالت موقتی است و بتدریج بهبود می یابد. تغییرات هورمونی باعث خشکی مهبل (واژن) می شود در این صورت می توان از کرم نرم کننده استفاده کرد. زوجین در صورت تمایل به داشتن فرزند بیشتر به منظور حفظ سلامت مادر و کودک، باید حداقل ۳ سال بین بارداری ها فاصله گذاری کنند. با توجه به اینکه شیردهی پس از زایمان به تنهایی برای پیشگیری کامل از بارداری کافی نیست، آنان باید از یک روش موثر پیشگیری از بارداری نیز استفاده نمایند.
کاهش وزن
بلافاصله پس از زایمان، در اثر تخلیه رحم و خروج جنین و جفت، وزن بدن مادر حدود ۵ تا ۶ کیلوگرم کاهش می یابد. که معمولاً ۶ ماه بعد از زایمان، مادر به حدود وزن قبل از بارداری خود بر می گردد. اگر مادر به نوزادش شیر بدهد، امکان برگشت به وزن قبلی بیشتر است . فعالیت بدنی و نحوه تغذیه در میزان کاهش وزن پس از زایمان و مدت زمان لازم برای کاهش وزن موثر است.
استراحت
به دلیل طولانی بودن زمان زایمان، تأثیر داروهای بیهوشی، شیردهی و بیخوابی و نگهداری از نوزاد، خستگی مادر بسیار شایع است . لذا اطرافیان باید شرایطی را ایجاد کنند که مادر بتواند در روزهای اول ، استراحت و خواب بیشتری داشته باشد. فراهم کردن محیط آرام و راحت و نیز کم کردن دید و بازدیدها در این روزها ضروری است. مادر می تواند فعالیت های معمول روزانه خود را بتدریج شروع کرده و افزایش دهد.
اندوه پس از زایمان
در چند روز اول بعد از زایمان، ممکن است مادر به دلیل فشارهای روانی ناشی از ترس و هیجان بارداری و زایمان، ورود نوزاد و تغییرات ایجاد شده در خانواده، خستگی ناشی از کم خوابی اواخر بارداری و نگرانی در مورد مراقبت از نوزاد، در ساعاتی از روز اندوهگین شود. تغییرات خلق و خو و رفتار ، طیف وسیعی دارد که شامل گریه کردن خود به خود، بی علاقگی نسبت به هر فعالیت ، بیخوابی یا پر خوابی ، تغییرات وزن، خستگی و کاهش انرژی است. این حالات معمولاً طی هفته اول پس از زایمان مشاهده می شود و تا روز دهم بهبود می یابد.
همسر و اطرافیان نقش بسیار مهمی در بهبود این وضعیت دارند. آنان باید بدانند که تغییرات روحی در مادر طبیعی وگذراست و لازم است در این مدت به مادر توجه و محبت بیشتری شود. در صورت طولانی شدن این علائم و یا بروز علائم دیگری مانند آزار نوزاد، باید با روانپزشک مشاوره کرد.

تغذیه مادر در دوران شیردهی
چند توصیه به مادر:

• مصرف قرص آهن و مولتی ویتامین ساده یا مینرال و مکمل ها را تا سه ماه پس از زایمان ادامه دهد.
• از مواد غذایی حاوی پروتئین ، کلسیم، ویتامین و املاح بیشتر مصرف نماید.
• از خوردن مواد غذایی خیلی چرب و شیرین بپرهیزد.
• از مصرف زیاد نوشیدنی های محرک، چای ، قهوه، نوشابه های حاوی کافئین و … خودداری نماید.
• سعی کند از غذاهای مانده ، کنسرو شده ، شور و پر ادویه استفاده نکند.
• در جواب تشنگی خودآب و یا سایر مایعات را بنوشید.(نوشیدن بیش از حد مایعات شیر را زیاد نمی کند)
• به طور کلی مادر پرهیز غذایی ندارد و هر چیز را که قبلا می خورده می تواند ادامه دهد.
• بعضی اوقات اطرافیان، مادر را در خوردن موادی مانند حبوبات (به دلیل نفخ آن)، یا خوردن خیار و بادمجان( در اصطلاح سرد بودن آن) و یا کلم و سیر( به خاطر بوی آن) منع می کنند که هیچ کدام درست نیست اگر مادر از مواد غذایی قابل دسترس و مورد علاقه خود در حد متوسط استفاده کند مشکلی برای نوزاد یا شیرخوار او بوجودنمی آید.