بیماری آسم (Asthma)

آسم چیست؟

آسم یکی از بیماری‌های مزمن ریوی است که باعث التهاب و تنگی مجاری هوایی و در نتیجه سختی در تنفس می‌شود. مجاری هوایی لوله‌هایی هستند که هوا را به ریه وارد کرده و یا از آن خارج می‌کنند.

آسم در اکثر مواقع در کودکی شروع می‌شود، البته می‌تواند در هر سنی وجود داشته باشد.

مجاری هوایی افراد مبتلا به آسم، نسبت به مواد حساسیت‌زا (آلرژن‌ها) حساسیت بیش از حدی نشان می‌دهد. حتی ممکن است مجاری هوایی این افراد، به بعضی مواد خاص استنشاق شده نیز حساسیت نشان دهد.

علائم آسم زمانی شروع می‌شود که یک ماده محرک موجب شود که مخاط پوشاننده مجاری هوایی ملتهب و در نتیجه تنگ شود. در این حالت، عضلات اطراف مجاری هوایی می‌توانند دچار انقباض ناگهانی (اسپاسم) شوند. این اتفاق موجب تنگی بیشتر مجاری هوایی می‌شود. علاوه بر آن، مخاط تنفسی که دچار التهاب شده است، موکوس بیشتری نیز تولید می‌کند. این موکوس اضافه موجب گرفتگی مجاری هوایی و در نتیجه انسداد بیشتر در مسیر عبور هوا می‌شود.

اگر این علائم شدید باشد و به راحتی کنترل نشود، به آن «حمله آسم»‌ گفته می‌شود.

علائم آسم چیست؟

شعله‌وری یا حمله آسم زمانی اتفاق می‌افتد که موکوس اضافه تولید شده، موجب تورم و تنگی مجاری هوایی شود. حمله آسم ممکن است خفیف، متوسط و یا شدید باشد. علائم حمله آسم شامل موارد زیر می‌باشد:

• سرفه: سرفه آسم معمولا صبح زود یا هنگام شب تشدید می‌شود و می‌تواند موجب اختلالات خواب نیز شود.
• فشار روی قفسه سینه: ممکن است احساس نفس تنگی و یا حسی مشابه این که جسمی قفسه سینه شما را فشار می‌دهد، داشته باشید.
• ویز: ممکن است صدایی خشن، شبیه خس خس، آهنگین و یا مشابه سوت زدن در هنگام نفس کشیدن (خصوصاً بازدم) داشته باشید.
• داشتن سرفه همراه خلط

حمله آسم شدید می‌تواند تهدیدکننده حیات باشد. در صورتی که فردی با علائمی که در پایین ذکر می‌شود (آسم شدید) مواجه شود، باید فوراً به مرکز درمانی مراجعه کند و احتمالا در اولین فرصت نیاز به دریافت درمان اورژانسی داشته باشد:

• داروهای نجات‌بخش قبلی دیگر علائم را برطرف نکند.
• بستر ناخن یا لب‌های فرد کبود (آبی یا خاکستری) شود.
• ایجاد مشکل در راه رفتن یا صحبت کردن.
• تنفس شدیداً سخت
• با هر نفس، گردن، قفسه سینه یا دنده‌ها به داخل کشیده شود.
• هنگام تنفس، سوراخ‌های بینی به شدت باز شود.
• ضربان قلب و نبض بسیار سریع

آسم چگونه به‌وجود می‌آید؟

دلیل اصلی ایجاد آسم دقیقاً مشخص نیست. دانشمندان و محققان گمان می کنند که علل ژنتیکی و محیطی در ایجاد آسم دخالت دارند. این عوامل عبارتند از:

• یکی از والدین یا هر دوی آن ها مبتلا به آسم باشند.
• سابقه ژنتیکی ازدیاد حساسیت در خانواده
• ابتلا به برخی عفونت های تنفسی خاص در کودکی
• تماس با عوامل حساسیت‌زا (آلرژن‌ها) و عفونت در دوره نوزادی و اوایل کودکی، زمانی که سیستم ایمنی بدن همچنان در حال تکامل است.

برخی عوامل می‌توانند موجب شعله‌ور شدن آسم شوند، این عوامل عبارتند از:

• آلرژن‌ها
• عفونت‌های ویروسی (مثل سرماخوردگی) و عفونت سینوس‌ها
• مصرف تنباکو
• آلاینده‌های هوا (مانند دود حاصل از سوختن چوب)
• هوای سرد
• ورزش کردن
• عطرها یا گازهای شیمیایی
• سوزش سر دل (به دنبال ریفلاکس معده به مری)

برای برخی از بیماران، حتی احساسات قوی و استرس نیز می‌تواند شروع کننده حمله آسم باشد.‌ دقت کنید که کدام یک از موارد ذکر شده موجب شعله‌ور شدن آسم شما می‌شود. در این مورد با پزشک خود نیز همکاری کنید تا با کمک یکدیگر این عوامل را تشخیص دهید.

آسم چگونه تشخیص داده می‌شود؟

پزشک، شرح حال کاملی خصوصاً در مورد سابقه خانوادگی آسم و آلرژی (ازدیاد حساسیت) از شما می‌گیرد. سپس به بررسی علائم آسم در شما و اینکه چه زمانی و چگونه ایجاد می‌شود، می‌پردازد و نیز عواملی که موجب شروع یا بدتر شدن این علائم می‌شود را بررسی می‌کند.‌

در مرحله بعدی نوبت به معاینه فیزیکی می‌رسد. پزشک به صداهای تنفسی شما گوش می‌دهد و به دنبال نشانه‌های آسم و آلرژی می‌گردد. این نشانه‌ها می‌تواند شامل شنیدن صدای ویز، تورم مسیر بینی و تظاهرات پوستی آلرژی (مانند اگزما) باشد.

در نهایت پزشک درخواست تست اسپیرومتری می‌دهد. در جریان این تست، شما در یک ابزار لوله مانند به نام اسپیرمتر می‌دمید تا دیده شود که ریه‌های شما چقدر خوب کار می‌کند. این تست نشان می‌دهد که حجم ریه‌های شما چقدر است و با چه سرعتی هوا به ریه‌ها وارد و از آن خارج می‌شود.

البته ممکن است نیاز به درخواست تست‌های دیگر نیز باشد، نظیر:

1. تست آلرژی
2. تست‌هایی که وجود سایر بیماری‌ها با علائم مشابه آسم (برای مثال قطع تنفس (آپنه) در خواب و ریفلاکس معده به مری) را بررسی می‌کند.
3. عکس قفسه سینه و یا نوار قلب؛ تا اطمینان حاصل شود که مشکل دیگری در ریه‌ها (بیماری دیگر یا وجود جسم خارجی) یا قلب وجود ندارد.

آیا می‌توان از ابتلا به آسم پیشگیری کرد؟

آسم قابل پیشگیری نیست و هیچ درمان قطعی نیز ندارد، اما می‌توان با جلوگیری از تماس با محرک‌ها و شروع‌کننده‌های حمله آسم، از شعله‌وری آسم پیشگیری کرد.

مثال‌هایی از این آلرژن‌ها یا محرک‌ها عبارتند از:

• آلودگی هوا
• گرد و غبار
• کپک
• آلاینده‌ها
• دود سیگار
• بدن حیوانات خانگی
• فعالیت بدنی
• تغییر دما
• برخی غذاهای خاص
• سولفیت (ماده نگهدارنده در شراب، میز سالاد، سوپ خشک و سایر غذاهای آماده)
• سوزش سر دل (به دنبال ریفلاکس)
• احساسات شدید و قوی مانند گریه کردن یا خندیدن
• عطرها
• سرما
• ویروس‌ها

درمان آسم

پزشک با همکاری شما تلاش می‌کند تا یک برنامه درمانی فعال و مناسب برای شما تهیه کند. این برنامه شامل شناخت علائم شما و خودداری از تماس با تحریک‌کننده‌های حمله آسم می‌باشد. پزشک همچنین شما را در استفاده صحیح از دارو‌ها راهنمایی می‌کند. ضمناً این برنامه به شما کمک می‌کند تا سطح بیماری خود را دنبال کنید، بیماری را کنترل کنید و نسبت به زمان لازم برای مراجعه به مراکز اورژانس آگاه باشید.

ممکن است پزشک از شما بخواهد تا از پیک‌فلومتر برای دنبال کردن علائم خود استفاده کنید. پیک‌فلومتر یک ابزار دستی است که حداکثر جریان هوای بازدمی شما را اندازه‌گیری می‌کند. این میزان نشان‌دهنده این است که شما چقدر سریع می‌توانید هوا را از ریه‌های خود خارج کنید. این اندازه‌گیری به شما کمک می‌کند تا متوجه شوید که آیا وضعیت آسم شما در حال بدتر شدن است یا خیر.

داروهای درمان آسم به دو گروه تقسیم می‌شوند:

1. داروهای کنترل‌کننده (پیشگیری از حمله)
2. درمان نجات‌بخش (درمان حمله)

پزشک به شما در مورد این درمان‌ها و اقداماتی که باید در صورت مواجهه با حمله آسم انجام دهید، آموزش می‌دهد. از پزشک خود بخواهید تا دستورالعمل‌های لازم را برای شما بنویسد.

اینجا لیستی از برخی از داروهایی که به طور شایع به وسیله بیماران آسمی استفاده می‌شود را می‌بینیم:

۱.‌ دارو‌های کنترل‌کننده:

• کورتیکواسترویید استنشاقی
• داروهای استنشاقی ترکیبی
• تعدیل‌کننده‌های لکوترین

۲. دارو‌های برطرف‌کننده سریع علائم:

• آلبوترول، پیلبوترول، لوالبوترول، بیتولترول
• ایپراتروپیوم
• استروییدهای خوراکی (پردنیزولون، پردنیزون)

زندگی با آسم

با درمان‌هایی که امروزه وجود دارند، اکثر موارد آسم به خوبی قابل مدیریت هستند. بیماران آسمی ممکن است علائم خفیفی داشته باشند. به طور طبیعی زندگی کنند و زندگی فعالی داشته باشند و تمام شب بدون آنکه به علت آسم از خواب بیدار شوند، بخوابند.

در نظر داشته باشد که درمان علائم به محض رو به رو شدن با آنها اهمیت دارد تا بیماری به سمت یک حمله شدید آسم نرود. حمله شدید آسم احتمالا نیاز به مراقبت اورژانسی دارد و ممکن است کشنده باشد.

سوالاتی که باید از پزشک خود بپرسید

1. آیا تست آلرژی می‌تواند به من در تعیین اینکه چه چیزی موجب آسم من شده است، کمک کند؟
2. چه تغییراتی باید در خانه ایجاد کنم تا علائم آسم کودکانه برطرف شود؟
3. آیا با وجود آسم، داشتن فعالیت بدنی و ورزشی برای من امن است؟
4. آیا کودک من با افزایش سن از شر آسم خلاص خواهد شد؟
5. چه اطلاعاتی لازم است تا به کودکان مدرسه‌ای خود در ارتباط با درمان آسم بدهم؟

American College of Allergy, Asthma and Immunology: Asthma

National Heart, Lung and Blood Institute: Asthma