آیا استفاده از واکسن متفاوت در دوز دوم ممکن است؟
این روز ها به دلایل مختلف از جمله سختی تامین واکسن، خُلف وعده تولید کنندگان و همچنین دلایل علمی همانند افزایش اثربخشی و یا پرهیز از عوارض بحث ترکیب واکسن ها که معروف به Mix & Match (M&M) است، شایع و داغ می باشد و پژوهش های بسیاری در دست اجرا می باشند. برخی از کشورها هم به دلیل گرفتاری در تامین واکسن پیش از انتشار نتایج قطعی این پژوهش ها تصمیم به M&M گرفتند. طبق گزارش WHO از ۸۰ کشوری که از سبد کووکس استفاده می کنند، ۴۰ کشور در معرض خالی شدن سبد خود می باشند.
کشورهای بوتان، کانادا (آسترازنکا و واکسنmRNA)، چین (واکین Cansino پس از ویروس غیرفعال) ، اندونزی )یک بوستر دیگر بعد از دو دوز سینوواک)، ایتالیا (واکسن متفاوت بعد از آسترازنکا)، روسیه (تحقیق بد ترکیب آسترازنکا و اسپوتنیک را شروع ولی آن را متوقف نمود)، کره جنوبی ( ترکیب آسترازنکا و فایزر چون پی بردند انتی بادی خنثی کننده ۶ برابر در نقایسه با دو دوز آسترانکاست و فایزر بعد آسترازنکا ایمنی سلولی بهتری میدهد ولی آسترلزنکا پس از فایزر انتی بادی بالاتر میدهد)، تایلند (آسترازنکا پس از سینوواک) و ویتنام (فایزر پس از آسترازنکا) پیشاپیش طرح M&M را آغاز کردند. ابوطبی نیز تصمیم گرفت یک دوز فایزر بعنوان دوز سوم به آنهایی که دو دوز سینوفارم گرفتند بدهد. یکمطالعه اسپانیایی نیز از سطح ایمنی بهتر و طولانی تر در نتیجه ترکیب آسترازنکا و فایزر سخن گفته است. در المان نیز آنگلا مرکل پس از آسترازنکا برای دوز دوم مادرنا گرفته است.
اکنون سوال اصلی این است که ترکیب واکسن کمپانی های مختلف تا چه حد مطمئن است؟
هرچند استفاده از ترکیب واکسن ها در شرایط کمبود واکسن وسوسه انگیز و گاهی کارگشاست اما از نظر علمی هنوز نیاز به اطلاعات معتبر بیشتری میاشد تا در مورد safe بودن آن ها نظر داد.
برخی میگویند ترکیب دو واکسن mRNA متفاوت میتواند safe بوده و ایمنی بر علیه بخش های مختلف پروتیین اسپایک بدهد اما با این که این دو از یک پلتفرم هستند هنوز دیتا برای آن ها نیز کم است.
محققین دوبی هم پی بردند که ترکیب دو واکسن مختلف برخی عوارض مثل تب و بدن درد را شایع تر و شدیدتر میکند. نتایج یک تحقیق اروپای شرقی نیز بر روی ترکیب آسترازنکا و اسپوتنیک (که هر دو پلتفرم مبتنی وکتور دارند) و بهبود عمل انها در ترکیب باهم به زودی منتشر می شود.
برخی اعتقاد دارند جهش و تولید واریانت های جدید باعث میشود تزریق یک واکسن مشابه در دو دوز که بخش خاص و مشابهی از ویروس را هدف میگیرند، کم اثر شود در حالیکه به کار بردن دو واکسن متفاوت که بخش های مختلف ویروس را هدف گرفتند، محتملاً ایمنی موثرتری در مقابل واریانت ها میدهد.
در حالیکه اثرگذاری ترکیب واکسن های مختلف تقریبا در نتیجه اولیه مطالعات اثبات شده، محققین تاکید دارند بهتر است فقط بر روی افزایش اثرپذیری متمرکز نشویم و احتمال عوارض متفاوت و یا بدتر را هم مورد بررسی قرار دهیم. اخیرا طرح بزرگ دانشگاه آکسفورد به نام Com Cov Trial کشف کرد که ترکیب آسترازنکا و فایزر باعث عوارض بیشتری مثل تب، بدن درد، لرز، سردرد و درد مفاصل و عضلات می شود. هرچند هیچکدام از این افراد بستری نشدند اما تحقیق فقط بالای ۵۰ ساله ها را لحاظ نمود و ممکن است جوان تر ها عوارض شدیدتر داشته باشند.
از طرفی برخی معتقدند که استفاده از واکسن هایی که هر دو دوز آن ها کاملا شبیه هم هستند (همانند آسترازنکا و یا سینوفارم) موجب میشود که بدن با ماده ویروسی کاملا مشابهی در دو دوز برخورد کرده و عکس العمل خفیف تر از انتظاری در دوز دوم بروز دهند، بنابرین دادن یک واکسن متفاوت در دوز دوم ممکن است ایمنی بهتر و قوی تری را تحریککند هرچند عوارضی مثل تب، سردرد و بدن درد بیشتر می شود ولی این عوارض قابل کنترل هستند.
نتیجه می گیریم باانتشار نتایج تحقیقاتی که در جریان هستند، احتمالا بزودی ترکیب واکسن ها در دستور کار واکسیناسیون قرار می گیرد اما این ها بر اساس پژوهش های شفاف بر روی واکسن های کاملا شناخته شده می باشند، لذا اکنون سوال اینجاست که آیا هیچ تحقیقی بر روی واکسن های داخلی و ترکیب آنها با هم دیگر و یا با واکسن های وارداتی در دست انجام است؟ ضمنا بیشترین تحقیقات خارجی بر روی ترکیب واکسن های mRNA مثل فایزر و مادرنا با سایر واکسن ها همانند آسترازنکا و J&J بوده که در ایران وجود ندارند. سوال بعدی اینکه
آیا تحقیقى در خصوص دوز بوستر سوم جهت واکسن چینى سینوفارم در دست بررسى است؟
دکتر حسن رودگری
دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
کارگروه تازه هاى علمى کرونا سازمان نظام پزشکى کشور
منابع:
-xinxue et al. Lancet/preprint
-Hillus et al. medRxiv/preprint
-MEDPAGETODAY/ 22.07.2021
-CNBC/Health&Science/ 27.07.2021