سنگ کلیه (Kidney Stones)

سنگ کلیه چیست؟

کلیه سالم، مواد زائد را از خون جمع‌آوری و به شکل ادرار از بدن دفع می‌کند. زمانی که این مواد زائد به درستی از کلیه‌ها خارج نشود، تجمع پیدا می‌کند و می‌تواند به شکل سنگ کلیه تظاهر یابد. سنگ کلیه یک توده سخت و جامد است که در کلیه‌ها تشکیل می‌شود. می‌تواند به کوچکی یک سنگریزه و یا حتی خیلی بزرگتر از آن باشد. همانطور که ذکر شد، این سنگ از مواد زائدی که کلیه به درستی دفع نکرده، تشکیل شده است.

یک سنگ کلیه ممکن است در خود کلیه بماند و یا پایین‌تر رفته و وارد مجاری ادراری شود (مجاری ادراری شامل حالب، مثانه و پیشابراه می‌باشد). اگر سنگ به اندازه کافی بزرگ باشد، ممکن است در کلیه یا مجاری ادراری گیر کند که می‌تواند بسیار دردناک باشد.‌

علائم سنگ کلیه چیست؟

سنگ کلیه می‌تواند موجب یک درد شدید کرامپی (دردی که می‌گیرد و ول می‌کند) در پایین کمر یا پهلوها شود. معمولا همراه با حرکت سنگ به بخش‌های پایین‌تر مجاری ادراری، این درد نیز به سمت پایین شکم، کشاله ران و ناحیه تناسلی انتشار می‌یابد.

سایر علائم سنگ کلیه عبارت است از:

• تهوع و استفراغ
• ادرار تیره یا خونی
• تب
• احساس تکرر ادرار (اینکه تمایل دارید بیشتر از حالت عادی به دستشویی بروید)

سنگ‌های کلیوی چگونه به وجود می‌آیند؟

۴ نوع سنگ کلیه وجود دارد:

1. سنگ‌های کلسیمی: سنگ‌های کلسیمی، رایج‌ترین نوع سنگ‌های کلیوی است. کلسیمی که به وسیله استخوان و عضلات مصرف نشده است، به سمت کلیه‌ها می‌رود (تا دفع شود). معمولا کلیه‌ها این کلسیم اضافه را از طریق ادرار دفع می‌کنند. اگر مقداری از این کلسیم در کلیه باقی بماند و به مرور زمان تجمع پیدا کند، موجب تشکیل سنگ‌های کلسیمی می‌شود.
2. سنگ‌های استرووایتی: این نوع سنگ‌ها در زنان شایع‌تر هستند و معمولا بعد از یک عفونت ادراری مزمن ایجاد می‌شود. سنگ‌های استرووایتی معمولا از آمونیاک تشکیل شده‌اند.
3. سنگ‌های اسید اوریکی: این نوع سنگ‌ها در صورتی که مقدار زیادی اسید اوریک در ادرار وجود داشته باشد، تشکیل می‌شوند. داشتن رژیم غذایی پُر پروتئین و یا قرار داشتن تحت شیمی‌درمانی ممکن است خطر و احتمال ابتلا به این نوع سنگ‌های کلیوی را افزایش دهد.
4. سنگ‌های سیتینی: این نوع سنگ کلیه چندان شایع نیست. بیماری‌ای که موجب ایجاد این نوع سنگ می‌شود، نوعی بیماری خانوادگی است و به آن سیستینوری گفته می‌شود.

سنگ کلیه چگونه تشخیص داده می‌شود؟

در اکثر موارد سنگ‌های کلیه، بدون نیاز به مداخله پزشکی، از بدن دفع می‌شوند (آن را همراه با ادرار دفع می‌کنید).

اما اگر سنگ کلیه در مجاری ادراری گرفتار شود، برای رهایی از آن نیاز به کمک پزشک پیدا می‌کنید.
برای اطمینان یافتن از وجود سنگ کلیه، پزشک ابتدا شرح حالی از علائم شما گرفته و سپس درخواست آزمایش ادرار می‌کند. در نهایت برای دیدن محل و وضعیت سنگ، پزشک درخواست انجام تصویربرداری (سی‌تی‌اسکن یا سونوگرافی) از کلیه و مجاری ادراری شما خواهد داشت.

آیا ابتلا به سنگ کلیه قابل پیشگیری است؟

اکثر افراد مبتلا به سنگ کلیه، در معرض خطر ۵۰ درصدی برای ابتلای ۱۰ ساله به سنگ کلیه دیگری قرار دارند. (ابتلای مجدد بالایی دارد)

البته راه‌هایی برای کاهش خطر ابتلا نیز وجود دارد:

• روزانه حداقل ۲ لیتر مایعات بنوشید (آب، بهترین انتخاب است). ممکن است پزشک شما برای اینکه از مصرف میزان کافی مایعات مطمئن شود، میزان دفع ادرار شما را اندازه بگیرد.
• روزانه بیشتر از ۱.۵ گرم نمک مصرف نکنید (تقریباً معادل یک قاشق چایخوری سر خالی). این مقدار شامل نمک موجود در غذاهای از پیش آماده و بسته‌بندی شده نیز می‌شود. برای این منظور، اطلاعات موجود روی بسته این مواد غذایی را مشاهده کنید تا از میزان نمک (سدیم) دریافتی خود مطلع شوید.
• در نظر داشته باشید تا روزانه بیشتر از ۲ واحد گوشت مصرف نکنید. هر واحد گوشت مصرفی نیز نباید بیشتر از ۶ تا ۸ اونس (حدودا ۱۷۰ تا ۲۲۵ گرم) باشد.

عوامل خطر ابتلا به سنگ کلیه

• عدم مصرف مایعات کافی، خصوصاً آب
• سابقه خانوادگی ابتلا به سنگ کلیه
• مصرف وعده‌های غذایی غنی از پروتئین و نمک و با فیبر کم
• جنس مذکر
• سن بین ۲۰ تا ۷۰ سال
• بستری یا بی‌تحرکی طولانی
• مصرف برخی داروها
• اضافه وزن

درمان سنگ کلیه

اگر سنگ به اندازه کافی کوچک باشد، ممکن است به طور طبیعی با جریان ادرار دفع شود. البته پزشک شما برای کمک به این فرایند ممکن است داروهایی نیز برای شما در نظر بگیرد.

اگر سنگ بزرگ باشد یا باعث ایجاد عفونت شده باشد، باید مداخله درمانی صورت بگیرد. در این حالت ممکن است از امواج شوکی مخصوصی برای شکستن سنگ به قطعات کوچکتر استفاده شود (سنگ‌شکن) به این روش درمانی، ESWL یا سنگ‌شکنی خارج بدنی با امواج شوکی نیز گفته می‌شود.

در برخی موارد، ممکن است نیاز به مداخله اورولوژیست وجود داشته باشد. در این حالت، اورولوژیست (متخصص جراحی کلیه و مجاری ادراری) ممکن است یک ابزار بسیار باریک را از طریق پیشابراه وارد مثانه و سپس حالب کرده و سنگ را بیابد و آن را خارج کرده یا به قطعات کوچکتر خرد کند. نگران نباشید! اگر تصمیم به انجام این اقدام درمانی باشد، حتماً قبل از آن از داروهای بی‌حسی برای بی‌حس کردن مناطق مورد نظر استفاده می‌شود.
جراحی نیز روش درمانی دیگری است. در مواردی، تنها راه خلاص شدن از شر سنگ، کمک‌ گرفتن از جراحی است.

زندگی با سنگ کلیه

در صورتی که بیش از یک بار به سنگ کلیه مبتلا شده‌اید، باید برای تشخیص دقیق علت اصلی تشکیل سنگ به متخصص مراجعه کنید. در برخی موارد ممکن است مصرف مداوم دارویی برای پیشگیری از ابتلای مجدد به سنگ کلیه لازم باشد. (در صورتی که علت مشخص یافت شده و درمان یا کنترلی برای آن وجود داشته باشد)

سوالاتی که باید از پزشک خود بپرسید

1. بهترین درمان برای من چیست؟
2. چه داروی مُسکنی باید مصرف کنم؟
3. آیا نیاز به جراحی دارم؟
4. آیا سنگ من به خودی خود دفع می‌شود؟
5. آیا لازم است تا رژیم غذایی خود را تغییر دهم؟
6. آیا تغییرات دیگری وجود دارد که لازم باشد در سبک زندگی خود ایجاد کنم؟
7. آیا در آینده دوباره به سنگ کلیه دیگری مبتلا خواهم شد؟
8. آیا کودک من در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سنگ کلیه قرار دارد؟
9. چه زمانی باید به پزشک خود مراجعه کنم؟
10. اگر درد من به اندازه کافی شدید باشد، آیا باید به اورژانس مراجعه کنم؟

National Institutes of Health, MedlinePlus: Kidney Stones

National Kidney Foundation: Kidney Basics, Kidney Stones