سرطان (Cancer)
سرطان، مجموعه‌ای از شرایط مختلف است که نهایتاً منجر به رشد و تکثیر سلول‌های غیرطبیعی می‌شود. بدن از انواع مختلفی از سلول‌ها ساخته شده است. این سلول‌ها به صورت طبیعی، رشد می‌کنند، تقسیم می‌شوند و در نهایت می‌میرند. اما گاهی اوقات، برخی از این سلول‌ها دچار جهش می‌شوند و سریعتر از سلول‌های عادی رشد می‌کنند و تقسیم می‌شوند و نه تنها نمی‌میرند که کنار یکدیگر تجمع می‌یابند و موجب تشکیل تومور می‌شوند.
سرطان چیست؟
سرطان، مجموعه‌ای از شرایط مختلف است که نهایتاً منجر به رشد و تکثیر سلول‌های غیرطبیعی می‌شود. بدن از انواع مختلفی از سلول‌ها ساخته شده است. این سلول‌ها به صورت طبیعی، رشد می‌کنند، تقسیم می‌شوند و در نهایت می‌میرند. اما گاهی اوقات، برخی از این سلول‌ها دچار جهش می‌شوند و سریعتر از سلول‌های عادی رشد می‌کنند و تقسیم می‌شوند و نه تنها نمی‌میرند که کنار یکدیگر تجمع می‌یابند و موجب تشکیل تومور می‌شوند.
برخی از این تومورها، خوش‌خیم (غیرسرطانی) هستند اما اگر بدخیم باشند، می‌توانند به بافت‌های سالم بدن تهاجم کنند و سلول‌های سالم را بکشند. سلول‌های بدخیم می‌توانند از این تومورها به تمام بدن گسترش یابند (متاستاز دهند) و در نواحی مختلفی از بدن، تومورهای جدید ایجاد کنند. سلول‌های تومورهای خوش‌خیم به نواحی دیگر بدن متاستاز نمی‌دهند.
انواع مختلفی از سرطان‌ها وجود دارند اما همه آنها به دنبال رشد خارج از کنترل سلول‌های غیرطبیعی ایجاد می‌شوند.
نوع سرطان بستگی به نوع سلول اولیه و محل تشکیل سرطان بستگی دارد. مثلا سرطانی شدن سلول‌های پوست را سرطان پوست و سرطانی شدن سلول‌های پستان را سرطان پستان می‌گوییم. حتی اگر این سلول‌های سرطانی به بافت‌های دیگر متاستاز دهند نیز همچنان با همان نام اولیه خود (مثلا پوست یا پستان) شناخته می‌شوند. برای مثال اگر سلول‌های سرطانی پستان به ریه گسترش یابند، همچنان سرطان پستان در نظر گرفته می‌شوند؛ به عبارت بهتر، به آن «سرطان پستان متاستاز داده شده» گفته می‌شود.
شایع‌ترین سرطان‌ها در بزرگسالان عبارتند از؛ سرطان پوست، سرطان پستان، سرطان ریه، سرطان پروستات و سرطان کولورکتال (روده بزرگ و مقعد)
علائم سرطان
سرطان می‌تواند با علائم مختلفی تظاهر پیدا کند. معمولا این علائم بستگی به نوع سرطان دارد. برای مثال، یکی از علائم سرطان پستان وجود توده در پستان است. یا یکی از علائم سرطان پوست، وجود خال بدشکل است.
البته علائم عمومی نیز وجود دارد که می‌تواند در سرطان‌های مختلفی دیده شود:
- کاهش وزن بدون توجیه
- خستگی
- احساس خوب نبودن!
- خون در مدفوع یا ادرار
- توده در هر جایی از بدن
- تغییر در ظاهر، فرم و رنگ پوست هر جایی از بدن
سرطان چگونه به‌وجود می‌آید؟
سرطان به دنبال جهش در DNA سلول‌ها به وجود می‌آید. DNA واحد سازنده ژن‌های ما است و دستورالعمل‌های لازم برای مسیری که سلول‌های ما باید طی کنند را مشخص می‌کند. اگر DNA دچار جهش شود، این دستورالعمل‌ها مختل شده و سلول عملکرد طبیعی خود را از دست می‌دهد. این امر می‌تواند موجب سرطانی شدن سلول شود.
عوامل مختلفی وجود دارند که می‌توانند باعث ایجاد جهش در ژن‌ها شوند، حتی در برخی از موارد، نوزاد با یک سری از جهش‌ها متولد می‌شود! (یعنی جهش از والدین به ارث رسیده است)
البته اکثر جهش‌ها بعد از تولد ایجاد می‌شوند. عواملی که می‌توانند موجب جهش در DNA شوند عبارتند از:
- سیگار کشیدن
- تماس با اشعه
- برخی ویروس‌ها
- کارسینوژن‌ها (برخی مواد شیمیایی که موجب سرطان می‌شوند)
- هورمون‌ها
- التهاب مزمن
چه کسانی در معرض خطر ابتلا به سرطان قرار دارند؟
هر فردی در معرض خطر ابتلا به سرطان قرار دارد. در ایالات متحده، سرطان از هر ۳ نفر ۱ نفر را درگیر می‌کند، اما میزان این خطر بستگی به عوامل مختلفی دارد. این عوامل عبارتند از:
- مصرف دخانیات
- نوع سبک زندگی (تغذیه، فعالیت بدنی)
- سابقه خانوادگی
- فاکتورهای شغلی و محیطی
از کجا متوجه شوم که در معرض خطر بالایی قرار دارم؟
با پزشک خود صحبت کنید، او می‌تواند به شما در تعیین میزان خطر و همینطور تاثیر یک سری از عوامل بر خطر ابتلای شما به سرطان کمک کند. این عوامل عبارتند از:
- سابقه مصرف دخانیات نظیر سیگار یا تنباکوی جویدنی
- نوشیدن الکل
- مواجهه با مواد سرطان‌زا
- قرار داشتن در معرض سرطان پوست
بر اساس سن و میزان عوامل خطر، پزشک ممکن است یک سری تست‌های غربالگری برای شما در نظر بگیرد. منظور از غربالگری انجام تست‌هایی برای ردیابی بیماری قبل از شروع علائم است. برخی از پزشکان توصیه می‌کنند که افراد با سابقه خانوادگی یا در معرض خطر بالاتر، نسبت به سایرین با تناوب بیشتر یا در سن کمتر تست‌های غربالگری را انجام دهند. توصیه‌های مربوط به غربالگری برای هر سرطان متفاوت است.
سرطان چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تست‌های مختلفی وجود دارد که در صورت شک پزشک به ابتلای فرد به سرطان می‌توان از آنها استفاده کرد:
۱. معاینه فیزیکی: پزشک می‌تواند یک معاینه کامل انجام دهد. برای مثال در بدن شما به دنبال تومور یا توده، هر نوع تغییر پوستی یا برآمدگی باشد.
۲. تست‌های آزمایشگاهی: معمولا پزشکان درخواست آزمایش ادرار یا خون می‌کنند تا یافته‌های غیرطبیعی به دنبال ایجاد سرطان را پیدا کنند.
۳. تصویربرداری: این تست‌ها غیرتهاجمی هستند و تصویری از استخوان‌ها و فضای داخلی بدن بیمار فراهم می‌کنند. تصویربرداری می‌تواند شامل سی‌تی‌اسکن، اسکن استخوان، MRI، سونوگرافی، عکس ساده و اسکن PET باشد.
۴. بیوپسی یا نمونه‌برداری: در صورت وجود تومور، پزشک برای دیدن وضعیت سلول‌های تومور، نمونه‌ای از آن تهیه می‌کند.
راههای مختلفی برای نمونه‌برداری وجود دارد که نوع آن بستگی به نوع سرطان و محل آن دارد. انجام بیوپسی (نمونه‌برداری) قطعی‌ترین راه تشخیص سرطان است.
اگر پزشک به یقین برسد که شما مبتلا به سرطان هستید، تست‌های بیشتری برای شما درخواست می‌دهد. نتایج این تست‌ها به پزشک کمک می‌کند تا مرحله سرطان را مشخص کند. منظور از مرحله سرطان این است که سرطان تا چه حد به نقاط دیگر بدن گسترش یافته است. تعیین مرحله سرطان برای انتخاب نوع درمان و تعیین احتمال قابل درمان بودن سرطان، اهمیت دارد.
تست‌های بیشتر معمولا شامل تصویربرداری‌های بیشتر است تا مشخص شود که سرطان تا چه حد به نواحی دیگر بدن گسترش یافته است.
آیا سرطان قابل پیشگیری است؟
در برخی موارد سرطان با سبک زندگی مانند سیگار کشیدن یا محافظت نکردن پوست در برابر آفتاب، مرتبط است، در این موارد می‌توان با اصلاح سبک زندگی از ابتلا به سرطان پیشگیری کرد.
اما در برخی از موارد، ژن‌های جهش‌یافته عامل سرطان به ارث می‌رسند و یا زمانی به‌وجود می‌آیند که تمام اقدامات لازم برای داشتن سبک زندگی سالم را انجام داده‌اید! در این موارد، سرطان قابل پیشگیری نیست. اما تشخیص آن در مراحل اولیه در نوع درمان و نتیجه نهایی بسیار اثرگذار است.
چرا یافتن سرطان در مراحل اولیه اهمیت دارد؟
درمان برخی از سرطان‌های شایع در صورت تشخیص زودهنگام آسان‌تر است. اگر تومور زمانی که کوچک است و هنوز گسترش نیافته تشخیص داده شود، درمان قطعی آن ساده است. اما هر چه که تومور بزرگتر می‌شود، احتمال گسترش آن نیز افزایش می‌یابد و این موضوع درمان را سخت و پیچیده می‌کند.
برای کاهش خطر ابتلای خود به سرطان، چه کار می‌توانم بکنم؟
متاسفانه، برخی از عوامل ایجاد کننده سرطان (مانند سابقه خانوادگی) از کنترل ما خارج است. اما اقداماتی نیز وجود دارد که می‌توانید با انجام مداوم آنها، وضعیت سلامتی خود را بهبود بخشیده و از خطر ابتلا به سرطان بکاهید.
بهترین اقدامات برای کاهش خطر ابتلا به سرطان عبارتند از:
- ترک سیگار
- داشتن وزن مناسب
- داشتن فعالیت بدنی
- داشتن رژیم غذایی سالم
- محدود کردن مصرف الکل
- محدود کردن تماس با نور خورشید یا دستگاه‌های برنزه کردن پوست
حتی اگر از سرطان جان سالم به در برده‌اید نیز رعایت موارد فوق می‌تواند به حفظ بهتر سلامتی شما کمک کند.
مراجعه منظم به پزشک هم می‌تواند کمک‌کننده باشد. بر اساس سن و سابقه پزشکی شما، پزشک احتمالا تست‌های غربالگری با هدف تشخیص اولین نشانه‌های برخی سرطان‌های خاص، درخواست می‌دهد. برای اکثر سرطان‌ها، هر چه تشخیص و شروع درمان زودتر باشد، شانس بهبودی بالاتر می‌رود.
درمان سرطان
سه روش اصلی درمان سرطان‌ها، جراحی، رادیوتراپی و شیمی‌درمانی هستند. هدف از درمان، خارج کردن تومور یا کشتن سلول‌های سرطانی با دارو یا روش‌های دیگر است.
برخی سرطان‌ها درمان قطعی ندارند. در این موارد برخی از افراد تمرکز را بر افزایش کیفیت زندگی می‌گذارند و عدم دریافت درمان را انتخاب می‌کنند. در این موارد، اساس درمان روی درمان‌های تسکینی و توانبخشی است. درمان تسکینی می‌تواند علائم را برطرف کند و احساس بهتری به بیمار بدهد. این نوع درمان می‌تواند به محض تشخیص سرطان، آغاز شود. درمان‌های آسایشگاهی در اواخر بیماری و نزدیک مرگ شروع می‌شود، یعنی زمانی که انتظار می‌رود بیمار نهایتاً تا حدود ۶ ماه زنده خواهد بود.
جراحی: جراحی روشی برای برداشتن فیزیکی تومور است. این روش برای درمان برخی از سرطان‌ها بسیار اثربخش است اما در همه موارد از گزینه‌های درمان به حساب نمی‌آیند.
در موارد زیر، می‌توان تومور و بافت درگیر اطراف آن را به طور کامل با جراحی برداشت:
- سرطان به صورت یک تومور بدخیم است. (توموری که توانایی گسترش دارد)
- تومور هنوز در مکان اولیه خود مانده است. (لوکالیزه است)
در موارد زیر، جراحی قابل انجام نیست:
- سرطان به نواحی دیگر بدن گسترش یافته است. (متاستاز داده)
- تومور بدون آسیب به ارگان‌های حیاتی مانند کبد و مغز قابل برداشتن نباشد.
رادیوتراپی: در روش رادیوتراپی از اشعه پرانرژی برای آسیب به سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود تا این سلول‌ها دیگر قادر به تقسیم شدن نباشند. اشعه مورد استفاده می‌تواند از نوع اشعه ایکس، گاما یا الکترون باشد.
این روش درمان بدون درد است. با توجه به محلی که درمان روی آن در حال انجام است، عوارض جانبی به علت آسیب سلول‌های سالم می‌تواند به‌وجود آید. پزشک در مورد عوارض مورد انتظار با شما صحبت می‌کند. در برخی از موارد، رادیوتراپی تنها درمان مورد نیاز است. اما در مواردی نیز می‌تواند همراه با سایر روش‌های درمانی استفاده شود. از درمان ترکیبی رادیوتراپی و جراحی می‌توان برای تومورهایی که در یک محل در حال رشد هستند، استفاده کرد.
شیمی‌درمانی: در روش شیمی‌درمانی از داروهای قوی برای حمله به سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. کلمه «شیمی‌درمانی» با توجه به عوارض شدیدی که می‌تواند به جا بگذارد، برای برخی از افراد استرس زیادی ایجاد می‌کند. البته همه افراد عوارض شدید را تجربه نمی‌کنند. در صورت وجود عوارض نیز می‌توان با کمک داروهای دیگری آنها را کنترل کرد.
از شیمی‌درمانی معمولا در مواردی استفاده می‌شود که سرطان در نواحی مختلف بدن پخش شده است. می‌توان از شیمی‌درمانی به صورت درمان ترکیبی به همراه جراحی یا رادیوتراپی استفاده کرد. حتی در برخی موارد، درمان توموری که به وسیله جراحی خارج شده است، با شیمی‌درمانی ادامه می‌یابد تا مطمئن باشیم که هر سلول سرطانی باقیمانده کشته می‌شود. درمان‌های تخصصی دیگری نیز ممکن است در دسترس باشد. اگر این روش‌های درمانی جزء گزینه‌های مناسب شما باشد، پزشک در مورد آنها با شما صحبت خواهد کرد.
زندگی کردن با سرطان
بیشتر سرطان‌ها خصوصاً اگر در مراحل اولیه تشخیص داده شوند، قابل درمان هستند. درمان سرطان تا بهتر شدن علائم ادامه می‌یابد. در حال حاضر، امید به زندگی بعد از درمان سرطان، بسیار بیشتر از گذشته است.
زندگی با سرطان در دوره درمان آن می‌توان استرس‌زا باشد. خود درمان نیز ممکن است عوارض جانبی مختلفی روی بدن داشته باشد.
به خوبی از خود مراقبت کنید؛ رژیم غذایی سالم داشته باشید، به اندازه کافی بخوابید و با داشتن فعالیت بدنی سبک، انرژی خود را بالا نگه دارید.
حتی بعد از اینکه سرطان درمان می‌شود، در معرض خطر بالاتری برای بازگشت سرطان به بدنتان قرار دارید. البته ممکن است سرطان دچار بازگشت یا خاموشی نسبی شود، یعنی می‌توان با توقف رشد سرطان، برای مدتی درمان را متوقف کرد.
اگر به بازگشت یا خاموشی کامل سرطان برسید، یعنی دیگر شواهدی از وجود بیماری در بدنتان وجود ندارد. در این مرحله لازم است تا سال‌ها بعد از درمان، ویزیت‌های پیگیری منظم و چکاپ‌ها را دنبال کنید.
سوالاتی که باید از پزشک خود بپرسید:
- بهترین کاری که برای پیشگیری از سرطان می‌توانم انجام دهم، چیست؟
- آیا در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به برخی سرطان‌ها قرار دارم؟
- چه مدت بعد از تشخیص سرطان برای من، درمان شروع می‌شود؟
- چگونه تصمیم بگیرم که بهترین درمان برای من کدام است؟
- آیا در دوره دریافت درمان، می‌توانم در محل کار خود حاضر شوم؟
- آیا در دوره شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی، همچنان می‌توانم خودم از کودکانم مراقبت کنم؟
- در طی دوره درمان، رژیم غذایی خاصی هست که پیروی از آن لازم باشد؟
- حالا که درمان سرطانم تمام شده است، چه مدت بعد باید دوباره برای بررسی بازگشت سرطان تست بدهم؟
- آیا احتمال دارد سرطان من بازگردد؟
- چگونه می‌توانم به خانواده‌ام کمک کنم تا ابتلای من به سرطان را بپذیرند؟
Resources
Centers for Disease Control and Prevention: Cancer
National Cancer Institute
National Institutes of Health, MedlinePlus: Cancer
