آخرین اخبار اروپا در مورد واکسن روسی اسپوتنیک ۵

اخیرا دو کشور چک و اِسلوواکی تمایل زیادی به واکسن اسپوتنیک روسی نشان دادند، این در حالی است که نهاد دارو و ملزومات پزشکی اروپا European Medicines Agency (EMA) هنوز آن را تایید ننموده. بنظر می‌رسد این دو دستگی تدربجی در بین اتحادیه اروپا ناشی از تاخیر شرکت‌های فایزر، آسترازنکا و مدرنا در تامین نیاز آنها باشد. تا ابتدای ماه مارچ (حدود اسفند) فقط ۴/۳٪ از جمعیت کشور چک و ۵/۸٪ از جمعیت اسلوواکی واکسینه شدند، در حالیکه این دو کشور دچار شیوع و مرگ و میر بالا بودند.

واکسن اسپوتنیک ۵ در آگوست ۲۰۲۰ (شهریور ۱۳۹۹) در روسیه تاییدیه گرفته است ولی هنوز موفق به اخذ مجوز EMA نشده است.
بیشترین اقبال به واکسن روسی پس از درج نتایج مطالعات کارآزمایی فاز ۳ آن در مجله معتبر Lancet بود.

اکنون اسلوواکی دو میلیون دوز اسپوتنیک ۵ سفارش داده، در حالیکه ایگور ماتوویچ نخست وزیر اسلوواکی می‌گوید: “اگر شخصی در مورد واکسن اسپوتنیک ۵ از من بپرسد، خواهم گفت من شخصا آن را توصیه نمی‌کنم چون از نهادهای رسمی پزشکی اروپا مجوز نگرفته. هرچند ممکن است واکسن خوب و موثری باشد ولی ما اطلاعات رسمی و تایید شده‌ای از آن نداریم”. وی واردات اسپوتنیک ۵ را یک تصمیم سیاسی ندانست و گفت مردم در انتخاب آن آزادند. البته این موضوع علیرغم هشدار کریستا ویرثومر-هوخ رییس EMA است که ازکشورهای اتحادیه اروپا خواسته تازمان تایید EMA ازواکسن روسی استفاده نکنند وای روسیه اعتراض کرد.

در اواخر بهمن ماه ۱۳۹۹ نهاد EMA اعلام نمود که کار تحقیق بر مستندات واکسن اسپوتنیک ۵ را برای بررسی جواز آن آغاز نموده، لذا در صورت کسب این مجوز احتمالا مصرف واکسن روسی بطور چشمگیری افزایش خواهد یافت. البته کشورهای اروپایی ملداوی، صربستان، مجارستان، چک و اسلوواکی پیشتر از صدور جواز اقدام به مصرف واکسن روسی نمودند که علت آن شیوع بیماری، مرگ و میر بالا و تاخیر شرکت‌های معروف فایزر، مدرنا و آسترازنکا در تامین واکسن بوده است. کشورهای هندوراس، آرژانتین، بلاروس، بولیوی، بوسنی و هرزگووین، برزیل، مصر ، ایتالیا، هند و ایران نیز علاوه بر کشور روسیه از این واکسن استفاده می‌کنند.

نتیجه می‌گیریم که واکسن روسی اسپوتنیک به واسطه مقاله خود در Lancet محبوبیت نسبی یافته، ولی هنوز هیچکدام از نهادهای معتبر پزشکی اروپا و جهان برای آن مجوز مصرف انبوه صادر ننمودند.
البته ایران پیش از درج مقاله Lancet برای واردات اسپوتنیک اقدام نمود که احتمالا دلایلی مشابه کشورهای چک و اسلوواکی برای کنترل شیوع و مرگ و میر بالا بوده است. از سوی دیگر بدقولی و یا عدم توانایی شرکت‌های فایزر، مدرنا و آسترازنکا در تامین واکسن برای کشورهای غیر محل تولید نیز نشان از آن دارد که واکسن روسی در امر تامین احتمالا موفق‌تر بود.

اکنون در صورت تایید علمی EMA درباره اثربخشی و Safety واکسن اسپوتنیک، این واکسن روسی می‌تواند به یکی از پرطرفدارترین واکسن‌ها به دلیل توان تامین بازار تبدیل شود.

البته از ماه ها پیش اهالی علم در کشور و بخصوص سازمان نظام پزشکی بر لزوم تهیه واکسن برای مهار بحران کرونا بعنوان تنها راه شکستن سریع زنجیره انتقال با استناد به مدارک علمی آنها و پرهیز از سخنان غیرکارشناسی تاکید داشتتد.

در همین راستا احتمالا مطمئن‌ترین، ایمن‌ترین و محافظه کارانه ترین راهکار، استفاده از سبد واکسن به دلایل زیر است:
۱) ایمنی بخشی‌های متفاوت واکسن‌ها
۲) ایمنی بخشی متفاوت واکسن‌ها در گروه‌های سنی مختلف
۳) خاستگاه‌های قومی و نژادی مختلف در کارآزمایی‌های بالینی آنها
۴) توان و سیاست شرکت‌های مختلف در نحوه و میزان تامین بازار
۵) چگونگی حمل و نقل و نگهداری واکسن‌های مختلف و مشکلات توزیع در مناطق مختلف یک کشور
۶) و نهایتا اختلاف قیمت معنادار قیمت‌های واکسن

اکنون گزارشی شفاف از:
نحوه انتخاب واکسن ها،
هزینه‌های خرید و نگهداری،
برنامه دقیق و زمانبندی شده چگونگی واکسیناسیون،
نحوه چیدمان سبد واکسن در آینده و تضامین تامین آن بدون ایجاد وقفه،
ثبت دقیق تزریقات و انجام پژوهش بر اثرگذاری و عوارض واکسن که توسط نهادی مستقل (غیر از نهاد تامین کننده واکسن) باشد مورد نیاز جامعه پزشکی و مردم است. البته باور بر این است محدودیت‌های خارجی و داخلی و همچنین توان و صداقت شرکت‌های تامین کننده ممکن است بر انتخاب واکسن اثر داشته باشد چون بدترین اتفاق، ایجاد وقفه در واکسیناسیون می‌باشد. اگر کارآزمایی‌های واکسن‌های ایرانی به نتیجه برسد و به سبد واکسن‌ها افزوده گردند، می‌توان به تسریع واکسیناسیون امیدوارتر شد.

دکتر حسن رودگری
دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

کارگروه تازه‌های علمی کرونا
سازمان نظام پزشکی کشور

منابع:

۱) www.ema.europa.eu
۲) www.thelancet.com
۳) www.euronews.com
۴) www.statista.com