گروه پزشکی اجتماعی و خانواده دانشگاه علوم پزشکی مشهد
گروه پزشکی اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی قزوین
انجمن علمی پزشکی اجتماعی ایران
گسترش فزاینده و رو به رشد موارد جدید Covid-19، همراه با همهگیر شدن این بیماری در سراسر جهان موجب ترس و نگرانی در مردم شده و به دنبال آن اخبار نادرست در زمینه پیشگیری و درمان Covid-19 به شکلی بیش از حد خصوصا در فضاهای مجازی گسترش یافته است.
باور غلطی اخیرا در برخی افراد در جامعه ایجاد شده است که مصرف خوراکی الکل می تواند نقش پیشگیری از ابتلا به بیماری ناشی از کرونا ویروس داشته باشد، به گونه ای که در سراسر کشور شاهد آمار رو به رشد تلفات ناشی از مسمومیت های الکلی هستیم.
در این راهنما قصد بر این است که واقعیات مرتبط با برخی باورهای نادرست در مورد اثرات الکل در پیشگیری و کنترل بیماری Covid-19 مرور شود:
الکلهایی که در بازار وجود دارند، به سه دسته کلی اتانول (الکل اتیلیک- الکل سفید- طبی)، ایزوپروپیل الکل (الکل مورد استفاده جهت ضدعفونی کردن به روش تماسی) و متانول (الکل متیلیک- الکل صنعتی زرد رنگ) تقسیم میشوند.
اتانول چیست؟
- اتانول یا الکل اتیلیک با فرمول C2 H5 OH یک ترکیب شیمیائی با بویی خاص و با خاصیت آتشگیری است.
- این الکل همان مادهای است که در نوشیدنیهای الکلی هم با درصدهای مختلف پیدا میشود.
- این نوع الکل در صنایع مختلف کاربرد فراوان دارد. در صنعت ضدیخسازی استفاده میشود. حلال بسیار خوبی است و در عطرسازی و رنگسازی هم استفاده میشود.
- الکل طبی که حاوی اتانول است، بی رنگ و با بوی تند بوده و مخصوص ضدعفونی و تزریقات است.
- اتانول از پوست سالم جذب پوستی ندارد.
- اتانول با تغییر دادن پروتئین و حل کردن چربی، باعث ازبینرفتن ساختار پروتئینها و انعقاد آنها میشود؛ این خاصیت، الکل را به انتخابی مناسب و کارآمد برای مقابله با طیف وسیعی از باکتریها و ویروسها تبدیل کرده است.
- الکل طبی، الکلی با خلوص ۹۶ درصد به بالا است که حاوی ۴ درصد یا کمتر آب است.
- اگر محلول مورد استفاده فقط از الکل تشکیل شده باشد و هیچ ماده یا ترکیب دیگری در آن نباشد (غلظت ۱۰۰%)، کارایی آن برای مقابله با میکروبها کمتر میشود؛ چراکه در نبود آب، ساختار پروتئینها بطور کامل از بین نخواهد رفت و الکل با درصد خلوص بالا خیلی سریع قبل از تخریب پروتئین ها تبخیر می شود.
- کارایی ضدعفونیکنندههای الکلی به غلظت الکل موجود در محصول وابسته است. در حالت مطلوب، در ضدعفونیکنندههای الکلی ، بین۷۰ تا ۹۵ درصد از محلول متشکل از الکل می باشد و درصد باقیمانده، به آب و ترکیبهای دیگر تعلق میگیرد.
- ۳ پیمانه الکل ۹۶ درجه+ یک پیمانه آب برابر است با الکل۷۰ درجه.
- ۳ پیمانه الکل ۹۰ درجه+ دوسوم پیمانه آب برابر است با الکل۷۰ درجه.
- بهترین درصد الکل اتانول جهت ضدعفونی کردن، درجه خلوص ۷۰ درصد می باشد.
- دستها بایستی با ضدعفونیکننده الکلی، خوب و کامل تمیز شوند به طوری که به مدت ۲۰ تا ۳۰ ثانیه تمامی نقاط دستها اعم از بین انگشتان و زیر ناخنها با محصول موردنظر تماس پیدا کند و پس از آن دستها در معرض هوا کاملا خشک شوند. دقت شود اگر آلودگی واضحی در دستها وجود داشته باشد باید حتما دست ها ابتدا با آب و صابون شسته شوند.
- اگرچه که اتانول خاصیت میکروبکشی قابلملاحظهای دارد، اما در صورت مصرف ناصحیح برای سلامت پوست مناسب نیست، بهویژه برای کسانی که میخواهند به طور مکرر دستها را با آن تمیز کنند.
- اتانول میتواند برای ضدعفونی کردن دستها گزینه خوبی باشد، اما بیش از همه زمانی توصیه میشود که دسترسی به آب و صابون و شویندههای دیگر وجود نداشته باشد.
- استفاده وسواس گونه از الکل بعد از شستوشو با آب و صابون، به جز حساس کردن پوست دست، تاثیر مثبتی درجهت ضدعفونی شدن ندارد.
- استفاده طولانی مدت از مواد ضدعفونی کننده الکلی، زمینه خشکی پوست و اگزما را افزایش میدهد و فرد دچار التهاب، خارش و قرمزی پوست و حتی زخم پوستی میشود که این شرایط خود زمینه را جهت ورود سایر عفونت ها نیز فراهم می کند.
- ضدعفونیکنندههای الکلی دست تنها در مواقعی که در منزل به آب و صابون دسترسی نداریم و یا در محیط های الوده همانند بیمارستان حضور داریم بهترین انتخاب هستند.
- محصولات مرطوب کننده حاوی روانکنندههایی نظیر گلیسیرین، اوسرین، اوره و یا استفاده از وازلین که از خشکی پوست جلوگیری میکنند و باعث آبرسانی به پوست میشوند، پس از هر بار استفاده از ضدعفونی کننده الکلی توصیه می شود.
- بنابراین استفاده از اتانول برای ضدعفونی کردن دستها با محدودیتهایی همراه است؛ مگر آنکه با اضافهکردن روانکننده و نرمکننده به محلول موردنظر از پیامدهای یادشده همراه شود.
- اگر دستها پیش از استفاده از محصول الکلی خیلی کثیف باشند، از خاصیت ضدعفونیکنندگی و پاککنندگی محصول کاسته میشود.
- جهت ضدعفونی کردن سطوح، استفاده از الکل اتانول برای یک بار میتواند برای ۳ تا ۴ ساعت سطوح را عاری از میکروب کند و به هیچ عنوان نباید سطوح را غرق در الکل کرد.
- برای ضدعفونی کردن دست از محلولهای موجود در داروخانه و ساخت شرکت های معتبر که پروانه ساخت دارند استفاده شود و به هیچ وجه از مراکزی که مطمئن نیستند محلولهای ضدعفونی کننده تهیه نشود.
- اگرچه که گفته می شود الکل طبی تاریخ مصرف ندارد، اما با گذشت زمان الکل می تواند تبخیر شود و از درصد خلوصش کاسته شود.
متانول چیست؟
- متانول یا الکل متیلیک با فرمول CH3OH سادهترین نوع الکل و مایعی سبک، فرار، بدون رنگ و قابل اشتعال است.
- این ماده به صورت محدود به عنوان سوخت در موتورهایی با سیستم احتراق داخلی استفاده میشود.
- متانول از راه پوست جذب میشود و اثرات مخربی بر روی بینائی دارد.
- فوقالعاده قابل احتراق بوده، اما در دمای محیط خود به خود آتش نمی گیرد.
- متانول در بین الکل ها، ضعیفترین خاصیت میکروب کشی را دارد و قدرت ضدعفونی کنندگی آننسبت به اتانول کمتر است. بنابراین استفاده از آن فایده ای نخواهد داشت.
- متانول مادهای سمی است و نوشیدن آن موجب نابینایی، آسیب های عصبی و حتی مرگ میشود.
- هنگام استفاده از متانول باید از ماسک و دستکش استفاده کرد، چون از طریق پوست، دستگاه تنفسی، دستگاه گوارشی و همچنین ملتحمه چشم میتواند جذب شود و در بدن انسان به متابولیتهای سمی فرمالدهید، فرمات (اسید فرمیک) و CO2 تبدیل شود.
- با توحه به جذب پوستی متانول حتی در ضدعفونی کردن دست ها نیز قابل استفاده نیست و سبب بروز عوارضی همچون درماتیت (التهاب پوست)، نابینایی، نارسایی کلیه، کما و مرگ شود.
- کوچک ترین دوزی از این ماده، حتی کمتر از نصف قاشق چایخوری آن می تواند باعث نابینایی شود و مصرف کمتر از ۴ اونس (حدود ۱۱۰ گرم) از آن می تواند کشنده باشد.
- دوز کشنده در انسان بطور دقیق مشخص نشده، ولی در رنج ۰/۳ تا ۱ گرم بر کیلوگرم از محلول ۱۰۰% گزارش شده است.
- نشانههای نوشیدن متانول شامل سردرد، سرگیجه، تهوع، عدم تعادل، پریشانی، خواب آلودگی و سرانجام بیهوشی و مرگ است.
- متانول جهت ضدعفونی کردن در روی سطوح نیز قابل استفاده نیست زیرا تبخیر میشود و تنفس بخار متانول نیز مسموم کننده است.
- با توجه به خصوصیت سمی متانول، درراهنماهای معتبر بین المللی، هیچ گونه توصیه ای مبنی بر استفاده از متانول جهت ضدعفونی دست، پوست، لوازم و تجهیزات پزشکی و سطوح (مانند: دستگیره در، میز کار، کف و…) وجود ندارد.
- برای ایجاد تمایز میان الکل طبی (اتانول) و صنعتی (که حاوی متانول است)، به محلول های الکل صنعتی، موادی مانند رنگهای قرمز و زرد، تلخکنندهها و متانول که الکلی سمی و مضر است اضافه میکنند و از آن به عنوان الکل صنعتی یاد میکنند. اضافه کردن این مواد به این منظور است که مردم تمایز را متوجه شوند و برای مصارف خود از الکل صنعتی استفاده نکنند.
- مسمومیت، غالبا بدلیل مصرف تصادفی محصولات حاوی متانول رخ میدهد یا زمانی که آن را به عنوان یک جایگزین اتانول به صورت غلط مصرف کنند.
- تأکید می شود که متانول برای ضدعفونی کردن دست و سطوح کاربردی ندارد و و مصرف آن خطرناک نیز می باشد.
ایزوپروپیل الکل
- ایزوپروپیل الکل (propan-2-ol یا isopropanol یا ۲-propanol) یک ترکیب شیمیایی بی رنگ و قابل اشتعال است که بوی تندی دارد. اگر چه در تقلیب در بازار که عموماً با تربانتین انجام می شود، ترکیب نهایی زرد رنگ خواهد بود.
- این ترکیب در تولید دامنه وسیعی از ترکیبات شیمیایی صنعتی و خانگی کاربرد داشته و ترکیب مهمی در مواد ضد عفونی کننده، گندزدا ها و ضدعفونی کننده هاست.
- عمدتاً به عنوان حلّال برای پوشش ها یا در فرآیند های صنعتی استفاده می شود. این ماده همچنین کاربرد هایی در صنایع بهداشتی هم دارد از قبیل تمیز کننده های عینک.
- در پزشکی، الکل مالیدنی (Rubbing alcohol)، تمیزکننده های دست و پد های ضدعفونی حاوی ترکیب ۶۰ تا ۷۰ درصد ایزوپرپپیل الکل یا اتانول در آب هستند. آب برای باز کردن منافذ غشای باکتری ها ضروری است تا مثل یک دروازه برای ورود ایزوپروپیل الکل عمل کند.
- ترکیب ۷۵ درصد ایزوپروپیل الکل می تواند به عنوان ضد عفونی کننده دست به کار برود.
- بخار ایزوپروپیل الکل از هوا سنگین تر و قابل اشتعال و تحریک کننده پوست بوده، در زمان کار با آن استفاده از دستکش محافظ توصیه می شود.
- ایزوپروپیل الکل و متابولیت آن (استون) به عنوان سرکوب کننده سیستم عصبی مرکزی شناخته می شوند.
- مسمومیت با این الکل می تواند به دنبال خوردن، تنفس کردن یا جذب پوستی آن اتفاق بیفتد. نشانه های این نوع مسمومیت عبارت اند از: احساس گر گرفتگی، سر درد، گیجی، تکلم نامشخص، از دست دادن هماهنگی جسمی، افت عملکرد سیستم عصبی مرکزی، تهوع، استفراغ، درد شکم، اسهال، کم آب شدن بدن، بیهوشی، افت دمای بدن، فشار خون پایین، تشنج، شوک، افت سیستم تنفسی و کوما.
- ادم یا التهاب ریه و تجمع مایع در ریه ها می تواند نتیجه مصرف یکجای مقدار زیادی ایزوپروپیل الکل باشد که منجر به دشواری تنفس و کاهش اکسیژن رسانی می شود.
- مصرف ایزوپروپیل الکل همراه با استشمام بوی میوه از دهان بوده که نتیجه ایجاد استون در بدن فرد است.
- بر خلاف متانول و اتیلن گلایکول، متابولیت ایزوپروپیل الکل کم تر سمیت دارد هر چند مرگ بر اثر مسمومیت با ایزوپروپیل الکل هم گزارش شده است.
- درمان این مسمومیت به طور عمده حمایتی است و می تواند شامل آزمایش های مختلف، لوله گذاری داخل سیستم تنفسی، مایعات درون رگی، شست و شوی معده از طریق لوله بینی و دیالیز برای موارد نارسایی کلیه باشد.
مسمومیت با الکل:
شیوع گسترده ویروس کرونا در ایران با افزایش نگرانی شهروندان در رابطه با نحوه ضدعفونی کردن مواد مصرفی و اقلام مورد استفاده همراه بوده است. دو محلول اتانول و متانول موجود در بازار که ظاهرا تنها تفاوتشان در حروف اول نوشتاری آنهاست، ولی در باطن یکی از آنها سمی و آسیب رسان (متانول) و دیگری با درصد خاصی از غلظت (اتانول) که صرفا میتواند درجهت ضدعفونی کردن دستها یا سطوح استفاده شود.
در روزهای اخیر و به طور ناگهانی موارد مسمومیت با الکل متیلیک یا متانول افزایش یافته است. افراد سودجو با اضافه کردن وایتکس به متانول، رنگ آن را سفید میکنند و آن را به جای اتانول میفروشند. به همین جهت توصیه می شودکه حتما اتانول یا الکل سفید در جهت ضدعفونیکردن از شرکت های معتبر و داروخانه ها تهیه شود.
آیا این باور که نوشیدن الکل از ابتلا به کروناویروس جلوگیری می کند،صحیح است؟
در پاسخ به این سوال باید گفت، خیر. مصرف هرگونه مواد الکلی (چه اتانول و چه متانول) به صورت خوراکی تاثیری در پیشگیری از ابتلا به کرونا ندارد و حتی می تواند با پایین آوردن سیستم ایمنی موجب تسهیل ابتلا شود.
علل مرگ در مسمویت حاد الکلی با اتانول، اثر مستقیم مهاری الکل بر بصل التخاع و سرکوب سیستم تنفسی، ورود مواد غذائی به نای و سوانح ناشی از عدم تمرکز و عدم حفظ تعادل می باشد.
بیماران با مسمومیت متانول نیز تابلوی علائم چشمی شامل کاهش دید، تاری دید، نابینایی، کاهش سطح هوشیاری و در نهایت مرگ وجود دارد.
آیا اسپری کردن الکل بر روی بدن ویروس کرونا را از بین میبرد؟
خیر. اسپری کردن الکل بر روی بدن ویروسهایی را که قبلا به بدن وارد شده را نابود نخواهد کرد. اسپری کردن چنین موادی میتواند به لباسها یا غشاء مخاطی (در چشمها یا دهان) آسیب برساند.
- با استفاده ناصحیح از محصولات ضد عفونی کننده الکلی جان خود و دیگران را به خطر نیندازیم.
منابع:
۱-Rothan HA1, Byrareddy SN. The epidemiology and pathogenesis of coronavirus disease (COVID-19) outbreak. J Autoimmun. 2020 Feb 26:102433. doi: 10.1016/j.jaut.2020.102433. [Epub ahead of print]. PMID: 32113704
۲-Sasmita Poudel Adhikari1, Sha Meng1, Yu-Ju Wu1, Yu-Ping Mao2, Rui-Xue Ye1, Qing-Zhi Wang1, Chang Sun1,Sean Sylvia3, Scott Rozelle4, Hein Raat5and Huan Zhou. Epidemiology, causes, clinical manifestationand diagnosis, prevention and control ofcoronavirus disease (COVID-19) during theearly outbreak period: a scoping review. Infectious Diseases of Poverty. ۲۰۲۰. ۹:۲۹
۳-CDC. 2019 Novel coronavirus, Wuhan, China. 2020.https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-nCoV/summary.html. Accessed 1 Feb 2020.
۴-WHO. Novel Coronavirus–China. 2020.https://www.who.int/csr/don/12-january-2020-novel-coronavirus-china/en/. Accessed 1 Feb 2020.
۵-Wei Q, Ren Z. Disinfection measures for pneumonia foci infected by novelcoronavirus in 2019. Chin J Disinfect. 2020;37:59–۶۲.
۶-National Health Commission of People’s Republic of China. Guidelines forpublic protection against novel coronavirus infection. 2020.http://www.nhc.gov.cn/jkj/s7915/202001/bc661e49b5bc487dba182f5c49ac445b.shtml.
۷-“PubChem – Isopropanol”. Retrieved February 10, 2019.
۸- Papa, A. J. “Propanols”. Ullmann’s Encyclopedia of Industrial Chemistry. Weinheim: Wiley-VCH. doi:10.1002/14356007.a22_173.
۹- “Guide to Local Production: WHO-recommended Handrub Formulations” (PDF). World Health Organization. August 2009.
۱۰- “Isopropanol”. Sigma-Aldrich. 19 January 2012. Retrieved 6 July 2012.
۱۱- Mirafzal, Gholam A; Baumgarten, Henry E (1988). “Control of peroxidizable compounds: An addendum”. Journal of Chemical Education. 65 (9): A226. Bibcode:1988JChEd..65A.226M. doi:10.1021/ed065pA226.
۱۲- “Chemical safety: peroxide formation in 2-propanol”. Chemical & Engineering News. 94 (31): 2. August 1, 2016.
۱۳- García-Gavín, Juan; Lissens, Ruth; Timmermans, Ann; Goossens, An (2011-06-17). “Allergic contact dermatitis caused by isopropyl alcohol: a missed allergen?”. Contact Dermatitis. 65 (2): 101–۱۰۶. doi:10.1111/j.1600-0536.2011.01936.x. ISSN 0105-1873. PMID 21679194.
۱۴- McInnes, A (1973-02-10). “Skin reaction to isopropyl alcohol”. British Medical Journal. 1 (5849): 357. doi:10.1136/bmj.1.5849.357-c. ISSN 0007-1447. PMC 1588210. PMID 4265463.
۱۵- Jump up to: Slaughter RJ, Mason RW, Beasley DM, Vale JA, Schep LJ (2014). “Isopropanol poisoning”. Clinical Toxicology. 52 (5): 470–۸. doi:10.3109/15563650.2014.914527. PMID 24815348.
۱۶- Kalapos, MP (2003). “On the mammalian acetone metabolism: from chemistry to clinical implications”. Biochimica et Biophysica Acta. 1621 (2): 122–۳۹. doi:10.1016/S0304-4165(03)00051-5. PMID 12726989.
۱۷- “Isopropyl alcohol poisoning”. uptodate.com. Retrieved 2017-10-10.
۱۸- National Capital Poison Control (NCPC), https://www.poison.org/articles/2012-dec/rubbing-alcohol-only-looks-like-water. Retrieved 2020-03-27.
۱۹- What Would Happen If You Drank Rubbing Alcohol? https://www.hazeldenbettyford.org/articles/why-is-drinking-rubbing-alcohol-bad. Retrieved 2020-03-27.