زنان و زایمانکودکان

دوشیدن و ذخیره کردن شیر مادر

گاهی مادر مجبور می شود شیر خود را بدوشد و به وسیله ی فنجان، استکان، قاشق، قطره چکان، سرنگ و یا حتی لوله معده به نوزاد بخوراند. این موارد عبارتند از:

  • تغذیه نوزاد نارس و یا بیماری که در بیمارستان بستری است.
  • آن دسته از نوزادانی که به دلیل نقایص جسمی لب و دهان و امثال آن قادر به مکیدن نیستند.
  • مادری که در خارج از منزل اشتغال داشته وبه هیچ وجه امکان تغذیه مستقیم در ساعت کار برای او وجود ندارد.
  • جلوگیری از احتقان پستان یا در شرایط و موارد خاص و معدودی که به دلیل بیماری مادر و یا نوزاد و یا هر علت دیگری مکیدن و تخلیه پستان توسط شیرخوار به طور مستقیم برای مدتی مقدور نمی باشد.
  • اگر نوزاد قادر به مکیدن نیست نوشیدن شیر باید زودتر یعنی ظرف ۶ ساعت اول یا روز اول شروع شود. به طوریکه مادر در ساعات بیداری هر ۳ ساعت شیرش را بدوشد تا شیر جریان یابد و از بروز احتقان پیشگیری شود.
  • اگر شیرخوار فعلاٌ نباید شیر بخورد، شیر دوشیده شده برای مصارف بعدی او ذخیره شود. جمع آوری آغوز برای تغذیه نوزاد بسیار ارزشمند است.
  • اگر مادر به دلیل بیماری بستری شده است، لازم است فرد ماهری برای دوشیدن پستان به مادر کمک کند. مادر باید دوشیدن با دست را بیاموزد. در صورت دسترسی، استفاده از شیردوش برقی نیز مؤثر است.
  • اگر مادر قصد دارد در بیمارستان شیرش را با پمپ بدوشد باید از پرستاران کمک بگیرد و مسائل بهداشتی را کاملاً رعایت کند و قبل از استفاده از پمپ، روش استفاده ی آن را بیاموزد. برای استفاده از شیر دوش های برقی ( که نوع دو قیفی آن ارجح است) و یا دستی پیستون دار در خانه با کارکنان بهداشتی- درمانی مشورت شود.
    آمادگی اولیه برای دوشیدن شیر
  • زمانی از روز را می توان برای دوشیدن شیر انتخاب کرد که پستان پر از شیر باشد. در بیشتر مادران صبح ها پستان ها پرتر است ولی عملاً در هر موقعی از روز می توان پستان ها را دوشید. برای مثال می توان بعد از هر وعده تغذیه نوزاد، شیر اضافی را دوشید و ذخیره نمود.
  • بهتر است ۱۰ تا ۲۰ دقیقه قبل از شروع دوشیدن شیر، مادر کمی استراحت کند ویک لیوان شیر، چای کمرنگ یا سوپ بخورد. مایعات گرم بیشتر از مایعات سرد به ترشح شیر کمک می کند.
  • چون نوشیدن شیر باید با آرامش همراه باشد، بنابراین بهتر است برای آن وقت کافی گذاشته شود.
  • شاید دوشیدن شیر برای مادر خیلی راحت نباشد اما باید توجه نمود که این امر موقتی است و با توجه به سن شیرخوار و یا زمان بازگشت مادر به کار و یا رفع مشکلات مذکور، احتمالاً عمل دوشیدن برای چند ماه مورد نیاز است و زمانی که کودک ۶ ماهه شود و بتواند غذاهای کمکی مصرف نماید نیاز به فراهم نمودن شیر زیادی نخواهد بود و در طول ۶ ماهه دوم مادر می تواند دوشیدن شیر را کاهش دهد یا متوقف نماید.
  • وسایلی که برای دوشیدن شیر به کار می رود باید تمیز باشد. این وسایل بعد از هربار استفاده باید فوراً شسته و تمیز و استریل شوند.
  • موقع دوشیدن شیر، مادر باید در وضعیت راحتی باشد، بهتر است بنشیند و ممکن است پاها را کمی بالا بگذارد. محیط نیز ساکت و آرام باشد و به صدا درآمدن زنگ تلفن یا زنگ منزل و سایر امور باعث قطع دوشیدن شیر نشود.
  • هنگام دوشیدن شیر، اگر مادر به کودکش فکر کند و یا تصور شیر دادن و در آغوش گرفتن او را داشته باشد، به ترشح و جاری شدن شیر کمک می شود. نشستن در کنار نوزاد و نگاه کردن به او نیز همین اثر را دارد.

روش دوشیدن شیر با دست
دوشیدن شیر با دست، مفیدترین روش دوشیدن است و مادر می تواند در هرجا و هرزمانی که نیاز دارد به انجام آن بپردازد. دوشیدن شیر با دست وقتی پستان ها نرم است، کار ساده ای است اما در هنگام احتقان و حساس شدن پستان ها مشکل می شود.
در این روش مادر باید خودش شیرش را بدوشد. دوشیدن شیر توسط فرد دیگر می تواند به پستان مادر آسیب برساند مگر آنکه فرد مذبور مهارت لازم را داشته باشد و خیلی نرم و ملایم رفتار کند.
برای دوشیدن شیر با دست، مراحل زیر کلیدی است:

  1. تحریک رفلکس جاری شدن شیر.
  2. نحوه ی گرفتن پستان و فشار بر مجاری شیر
  3. دوشیدن شیر از تمام قسمت های پستان.

برای جریان بهتر شیر، توصیه می شود:
۱- حوله گرم و مرطوب به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه روی پستان قرار داده شود. حمام کردن یا ماساژ دادن هم به این کار کمک می کند، ماساژ پستان به صورت روش دو دستی، بدین ترتیب است که: یک دست زیر پستان و دست دیگر بالای آن قرار گیرد. با حرکت یک یا هر دو دست همزمان با هم از طرف قفسه سینه به طرف نوک پستان، مجاری شیر لمس شده و شیر به طرف مخازن آن که در زیر هاله پستان قرار دارند، جریان می یابد.
غلتاندن مشت بسته روی پستان، استفاده از انگشتان دست ها به صورت مارپیچی، ضربه ملایم به پستان و در برخی از مادران تحریک نوک پستان و حتی استفاده از شانه سر نیز مفید است. تحریک نوک پستان معمولاً به صورت لمس آن با نوک انگشت نشانه و شصت است. مالش دادن پشت مادر نیز مفید است. به این منظور باید مادر روی صندلی بنشیند و به جلو تکیه دهد. ساعدش را خم کرده، روی میز گذاشته و سرش را روی دستهایش بگذارد. فردی که می خواهد مادر را کمک کند باید پشت مادر را با برآمدگی بندهای انگشتان خود به صورت مشت بسته، چندین بار محکم از طرف ستون فقرات گردن به طرف پایین برای یک تا دو دقیقه مالش دهد.

۲- نحوه گرفتن پستان و فشار بر مجاری شیر

  • الف: شست در بالا و دو انگشت اول یا سایر انگشتان در زیر پستان و روی لبه هاله قهوه ای قرار گیرد به طوری که ۳ تا ۴ سانتی متر از قاعده نوک پستان فاصله داشته باشد و ذخایر شیر درست زیر انگشتان واقع شوند. به طور مثال: اگر هاله قهوه ای صفحه ساعت فرض شود، در صورت قرار گرفتن انگشت شست در ساعت فرضی ۱۲، سایر انگشتان باید در ساعت ۶ قرار داشته باشد.
    نکته: گرفتن توده پستان به این حالت صحیح نیست.
  • ب: ابتدا پستان به طور مستقیم و کمی به طرف قفسه سینه فشار داده شود.(در مورد پستان های بزرگ می توان آن را کمی بالاتر آورده و سپس فشار داد). تصویر ۱
  • ج: پستان را به کمک انگشت شست و انگشتان دیگر به صورت غلتکی در قسمت بالای هاله فشار داد تا شیر به آسانی خارج شود. تصویر ۲ و ۳
    مراحل (الف) تا (ج) به ترتیب تکرار شود.

۳- دوشیدن شیر از تمام قسمت های پستان
بعد از چند دقیقه دوشیدن و خسته شدن انگشتان در آن وضعیت، محل شست و انگشتان باید در دور هاله پستان تغییر کند، یعنی به صورت افقی، مایل راست و مایل چپ (مانند تصاویر) هم با دست راست و هم با دست چپ پستان دوشیده شود تا تمام مخازن شیر تخلیه شوند. برای دوشیدن هر پستان باید از هر دو دست استفاده شود و محل قرار گرفتن انگشتان را دور هاله قهوه ای پستان تغییر داد به طوری که تمام ذخایر شیر تخلیه شود. مثلاً هنگام دوشیدن از پستان راست، دست راست در وضعیت ساعت ۱۲ و ۶ و یا ساعت ۱۱ و ۵ قرار بگیرد و دست چپ برای دوشیدن شیر از پستان راست در وضعیت ساعت ۳ و ۹ و یا ساعت ۲ و ۸ قرار بگیرد.

از این سه کار پرهیز شود تا به بافت پستان آسیب نرسد:

  1. سائیدن دست روی پستان
  2. کشیدن پستان و نوک آن
  3. فشار دادن نوک پستان

طول مدت دوشیدن شیر
تمام اقدامات دوشیدن شیر معمولا ۲۰ تا ۳۰ دقیقه وقت می گیرد – دوشیدن هر پستان ۵ تا ۷ دقیقه

  • ماساژ ، ضربه ، تکان دادن
  • دوشیدن مجدد پستان ۳ تا ۵ دقیقه
  • ماساژ ، ضربه ، تکان دادن
  • دوشیدن هر پستان دو تا سه دقیقه

این زمان فقط به عنوان راهنما به کار می رود . پس از برقراری جریان شیر ، دوشیدن تا زمان کند شدن جریان شیر ادامه می یابد . در ابتدای دوشیدن پستان ممکن است ، شیر خارج نشود اما پس از چند دقیقه شیر شروع به چکیدن می کند و اگر رفلکس جاری شدن شیر (اکسی توسین) فعال باشد ، شیر جاری می شود . زمان دوشیدن شیر در نوزادی که قادر به مکیدن نباشد ، بایستی اندکی بعد از زایمان و ترجیحا در ظرف مدت ۶ ساعت اول تولد انجام شود.

چند وقت یکبار باید شیر دوشیده شود؟
تعداد دفعات دوشیدن شیر بستگی به دلایل دوشیدن شیر دارد و در شرایط مختلف به شرح زیر است :

  1. تغذیه با کلستروم ( آغوز): در نوزادی که قادر به مکیدن نیست ، می توان آغوز مورد نیاز او را به مقدار ۵ تا ۱۰ میلی لیتر که معمولا به اندازه یک تا دو قاشق مربا خوری است از پستان دوشیده ،و وی را تغذیه نمود . با توجه به حجم کوچک معده نوزاد ، عمل دوشیدن شیر و تغذیه او باید هر ۱ تا ۲ ساعت انجام شود .
  2. تغذیه نوزادان کم وزن در هنگام تولد یا بیمار : در این نوزادان بر حسب نیاز آنان به تغذیه که معمولا هر ۲ تا ۳ ساعت یک بار یا ۸ تا ۱۲ بار در ۲۴ ساعت است ، شیر باید دوشیده شود . نوزاد نارس و بیمار در ابتدا نیاز به شیرکمتری دارد وباید برای دادن آغوز از همان مقدار کم به نوزاد ، با استفاده از روش هایی از قبیل کشیدن مستقیم با سرنگ از نوک پستان ، دوشیدن در قاشق و یا فنجان کوچک و یا دوشیدن مستقیم در دهان تغذیه او را انجام داد.
  3. تداوم شیر در هنگام بیماری مادر یا شیرخوار: به تعداد دفعاتی که شیرخوار به طور طبیعی تغذیه می شود (حداقل هر سه ساعت یکبار) شیر دوشیده شود .
  4. دوشیدن شیر به منظور افزایش تولد شیر : در این حالت دوشیدن شیر به مدت ۲۰ دقیقه حد اقل ۶ بار در روز همراه با حداقل یک نوبت در شب توصیه شده است ، به طوری که کل مدت دوشیدن در شبانه روز کمتر از ۱۰۰ دقیقه نباشد . برای برقراری شیردهی مجدد توصیه شده است که دوشیدن شیر ۸ تا ۱۲ بار در شبانه روز و هربار به مدت بیست تا سی دقیقه باشد .
  5. تسکین احتقان پستان : هر چند بار و هر مقدار شیر که برای تسکین پستان ها و کشش نوک پستان ضروری است ، دوشیده می شود تا نوزاد یا شیرخوار بتواند براحتی پستان را بمکد . بعضی از مادران ممکن است قبل از هربار تغذیه شیرخوار ، نیاز به دوشیدن شیرداشته باشند . و برای برخی دیگر دوشیدن ۱ تا ۲ بار کافی است . وقتی پستان هامحتقن و دردناک هستند ، دوشیدن با دست کمی مشکل می شود و ولی استفاده از پمپ و یا دوشیدن در آب گرم راحت تر است .
  6. رفع نشت شیر از پستان : دوشیدن مقدار زیاد شیر لازم نیست فقط مقداری که فشار داخل پستانها کاهش یابد.
  7. تغذیه شیرخوار هنگام اشتغال به کار مادر در خارج از منزل : مادر می تواند قبل از خروج از منزل ، شیر مورد نیاز شیرخوار را بدوشد که بستگی به ساعات دوری ، وزن و سن شیرخوار دارد . بعضی از مادران شیر مورد نیاز شیرخوار را در مدت ۱۵ دقیقه و بعضی همان مقدار شیر را در مدت سی دقیقه از پستان تخلیه می نمایند . ضمنا مادر می تواند از شیرهای دوشیده شده قبلی نیز استفاده کند و به مراقب کودک بگویدکه شیر دوشیده شده را با فنجان به شیرخوار بدهد.

طرز ذخیره ومصرف کردن شیر دوشیده شده

  • شستشوی دست ها با آب و صابون و ظروف جمع آوری شیر با آب و مایع ظرف شویی و جوشاندن ظروف به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه ضروری است .
  • استفاده از ظروف شیشه ای یا پلاستیک سفت برای برای ذخیره بلند مدت شیر دوشیده شده توصیه می شود .(ظروف شیشه ای اولین انتخاب ، ، ظروف پلاستیکی سخت و شفاف دومین انتخاب و ظروف پلاستیکی سخت غیر شفاف سومین انتخاب می تواند باشد . )
  • ظرفی که برای فریز کردن شیر به کار می رود ، باید سه چهارم پر شود که جای یخ زدن داشته داشته باشد .
  • کیسه های پلاستیکی ( پلی اتیلن ) یک بار مصرف هم که جدیدا برای فریز کردن شیر ساخته شده اند ، فقط برای ذخیره کوتاه مدت (کمتر از ۷۲ ساعت )مناسب هستند و برای تغذیه نوزاد نارس مناسب نمی باشند . اگر مادر برای ذخیره شیر خود از کیسه پلاستیکی استفاده می کند باید نکات زیر را رعایت نماید :
  • کیسه شیر را داخل یک کیسه خالی دیگر قرار بدهد تا پاره نشود .
  • هوای بالای کیسه را خالی کند .
  • ۵/۲ سانتی متر از بالای کیسه شیر را خالی بگذارد .
  • سر کیسه را بسته و میزان شیرموجود را مشاهده کند .
  • تاریخ دوشیدن شیر را با برچسبی روی کیسه بچسباند .
  • کیسه شیر را به شکل عمودی در فریزر بگذارد .
    برای محافظت بیشتر ، ظرف ذخیره شیر در مجاورت با یک تکه یخ خشک قرار گیرد . در یک مطالعه دیده شده اگر ظرفی که برای فریز کرن شیر به کار میرود پلاستیکی و به خصوص رنگی باشد ، امکان ایجاد تغییرات شیمیایی و تغییر بوی آن وجود دارد و ممکن است کودک از خوردن این شیر امتناع نماید . بسیاری از مادران از این که شیر دوشیده شده خود را نگاه می کنند نگران می شوند چون چربی و شیر از هم جدا می شود . جدا شدن اجزا شیر ایرادی ندارد و باید قبل از مصرف ظرف محتوی شیر را به آرامی تکان داد . رنگ آبی ، زرد و یا حتی قهوه ای شیر مادر طبیعی است . بعضی از غذاها یا مواد رنگی مورد استفاده مادر هم می تواند موجب تغییر رنگ شیر مادر شوند . شیر فریز شده ممکن است رنگ زرد به خود بگیرد که نشانه آلودگی نیست مگر آنکه بو و طعم آن تغییر کند . بعضی مادران می گویند که شیر فریز شده آنان پس از این که ذوب می شود کمی بوی صابون می دهد . این تغییر بو به دلیل تغییر در چربی شیر است و برای کودک مضر نیست . مناسب ترین مقدار برای فریز کردن شیر حدود ۶۰ تا ۱۲۰ میلی لیتر از شیر مادر است . ظرف شیر را در سردترین قسمت یخچال یا فریزر قرار دهید . بسیای از یخچال ها درجه حرارت پایدار ندارند . بنابراین بهتر است شیر نگهداری شده در یخچال طی ۵-۳ روز استفاده شود یا اگر قرار نیست طی پنج روز آینده مصرف شود ، آن را منجمد نمود .
    توجه: شیر منجمد شده اگر در یخچال ذوب شده باشد تا ۲۴ ساعت قابل استفاده است .
  • شیر منجمد شده اگر با آب گرم ذوب شده است باید فورا استفاده شود .
  • هرگز شیر منجمد شده ای را که ذوب شده است نباید دوباره منجمد نمود .

روش ذوب کردن شیر یخ زده
اگر سرعت مد نظر باشد ظرف حاوی شیر فریز شده را زیر جریان آبی که به تدریج گرم می شود گرفته تا به مرور شیر داخل ظرف ذوب شود وحرارت آن به درجه حرارت اتاق برسد . برای اینکه آب گرم هدر نرود ظرف حاوی شیر فریز شده را در ظرف بزرگتری بگذارند و روی آن آب گرم بریزند . اگر آب گرم در دسترس نیست می توان ظرف حاوی شیر فریز شده را داخل یک قابلمه کوچک حاوی آب قرار داد و آب را تا ۳۷ درجه سانتیگراد حرارت داد تا شیر فریز شده ذوب شود . می توان شیر فریز شده را شب قبل از مصرف در یخچال گذاشت تا روز بعد مورد استفاده قرار بگیرد . در صورت تمایل ، شیرخوار می تواند از شیر سرد ، شیر با دمای اتاق و یا شیر گرم تغذیه نماید . برای ذوب کردن شیر نباید آن را جوشانید ( حرارت مستقیم اجاق و فر) و یا در ماکروویو گذاشت . با توجه به این که عوامل حفاظتی شیر مادر از قبیل لاکتوفرین و لیزوزیم با شکل مولکولی طبیعی خود اعمال مفیدی را در بدن انجام می دهند ، باید از تکان دادن شیر به علت بهم خوردن ساختمان طبیعی و شکل مولکولی آن پرهیز کرد . شیر ذوب شده را مجدد نباید فریز کرد .

دکمه بازگشت به بالا