لخته خون (Blood Clots)

لخته خون چیست؟

به دنبال انعقاد خون، لخته‌هایی با اندازه متفاوت درون بدن ما ایجاد می‌شوند. این فرایند برای جلوگیری از خونریزی بیش از حد به دنبال آسیب یا بریدگی لازم است. در سوی مقابل، اگر این لخته‌های تشکیل شده، جریان خون ورودی به ناحیه مهمی از بدن را مسدود کنند، می‌توانند مضر و یا حتی کشنده باشند!

این لخته‌ها می‌توانند در هر جایی از بدن از جمله بازوها و ساق پا، شکم (معده)، قلب، ریه، مغز و کلیه ایجاد شوند.

دو نوع لخته متفاوت وجود دارد:

نوع اول لخته‌های هستند که در محل تشکیل باقی می‌مانند و حرکت نمی‌کنند (ترومبوز) و نوع دوم لخته‌هایی هستند که از محل تشکیل جدا می‌شوند و درون بدن به نواحی مختلفی می‌روند (آمبولی).

بر اساس اینکه لخته چه محلی را مسدود می‌کند یا به کجا مهاجرت می‌کند، علائم و آسیب‌های مختلفی می‌تواند ایجاد شده و یا حتی کشنده باشد!

علائم لخته خونی

علائم بر اساس محل قرارگیری لخته متفاوت است. اگر لخته در بازو یا ساق پا تشکیل شود، می‌تواند موجب درد (درد به صورت احساس گرفتگی شدید)، تورم و حساسیت به لمس شود. پوست محل تشکیل یا گیر افتادن لخته نیز می‌تواند قرمز و گرم باشد.

اگر لخته خون در شکم باشد، می‌تواند موجب درد شکم شدید، استفراغ و اسهال شود.

لخته‌های خونی که به قلب می‌روند می‌توانند موجب احساس گرفتگی یا درد قفسه سینه، درد بالا تنه، تنگی نفس، تعریق، تهوع و سبکی سر شوند.

لخته‌های موجود در ریه می‌توانند موجب درد تیز قفسه سینه، تپش قلب، تنگی نفس، تعریق، تب و سرفه خونی شود.

اگر لخته‌ها به مغز بروند یا آنجا تشکیل شوند می‌توانند علائمی مانند ضعف عضلات و کاهش حس صورت، بازوها و پاها، اختلال در بینایی و تکلم، سردرد و سرگیجه به همراه داشته باشد. برخی از این علائم، علائم بیماری‌های دیگری مانند حمله قلبی یا سکته مغزی نیز هستند.

لخته خونی چگونه به وجود می‌آید؟

واکنش بدن در برابر یک آسیب یا بریدگی، ایجاد لخته خون به شکل و مقدار مناسب است. این لخته‌ها نه تنها مشکل‌ساز نیستند که برای ترمیم آسیب لازم هستند. اما گاهی اوقات یک لخته بدون علت (آسیب و بریدگی) تشکیل می‌شود. این اتفاق در صورت وجود یک سری عوامل خطر و یا بیماری‌ها، محتمل‌تر می‌شود. این عوامل خطر عبارتند از:

• نشستن طولانی مدت (خصوصاً هنگام مسافرت‌های طولانی که فرد مجبور است برای مدت طولانی روی صندلی هواپیما، قطار یا خودرو بنشیند)
• بستری طولانی مدت که اغلب به دنبال جراحی و بیماری ایجاد می‌شود.
• بارداری
• سیگار کشیدن
• چاقی
• قرص‌های ضدبارداری، درمان هورمونی جایگزین، داروهای سرطان پستان
• برخی از سرطان‌های خاص؛ پانکراس، ریه، مالتیپل میلوم و یا سرطان‌ خون
• آسیب‌های جدی مانند تصادف و…
• برخی از جراحی‌های بزرگ
• سن بالا خصوصاً بالای ۶۰ سال
• سابقه خانوادگی تشکیل لخته
• بیماری‌ها و اختلالات خود ایمنی
• بیماری‌های مربوط به التهاب مزمن
• ابتلا به برخی عفونت‌های خاص مانند HIV و ایدز، هپاتیت C و بیماری لایم

لخته‌های خونی چگونه تشخیص داده می‌شوند؟

چه به مطب پزشک و چه به اورژانس مراجعه کنید، پزشک ابتدا به معاینه شما می‌پردازد و از شما شرح حال بیماری‌های قبلی، سابقه خانوادگی و داروهایی که مصرف می‌کنید را می‌گیرد و سپس درخواست آزمایش خون برای شما می‌دهد. آزمایش خون می‌تواند به تشخیص بیماری‌های خودایمنی یا برخی عفونت‌ها نیز کمک کند. برای این آزمایش تنها کافی است تا با یک سوزن، خون وریدی شما گرفته شده و به آزمایشگاه فرستاده شود. تست‌های مختلفی وجود دارد که برای تشخیص لخته خون و آنتی‌بادی‌هایی که موجب لخته خون می‌شوند، به‌کار می‌رود.

آیا می‌توان از تشکیل نامناسب لخته‌ها جلوگیری کرد؟

تشکیل لخته‌های خون تا حد زیادی قابل پیشگیری است. برای جلوگیری از تشکیل این لخته‌ها لازم است تا عوامل خطر مربوط به خود را بشناسید و برای کاهش عوامل خطر قابل اصلاح تلاش کنید. برای مثال اگر سیگار می‌کشید، ترک کنید؛ اگر چاق هستید، وزن خود را کاهش دهید؛ اگر از قرص‌های ضدبارداری استفاده می‌کنید در مورد آن با پزشک خود صحبت کنید تا در صورت لزوم روش موثر دیگری را جایگزین کنید.

اگر فعالیت بدنی کمی دارید، فعالیت خود را افزایش دهید. در صورتی که سابقه خانوادگی لخته خون دارید، موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید. (ممکن است پزشک مصرف داروهای رقیق‌کننده خون را برای شما در نظر بگیرد)

شرایط خاصی در زندگی وجود دارد که می‌تواند شانس دچار شدن به لخته‌های خون را بیشتر کند:

• بارداری
• عدم تحرک
• پس از جراحی‌های بزرگ
• ابتلا به سرطان

درمان لخته خون

یک لخته خون بر اساس اینکه در چه محلی قرار دارد، درمان می‌شود. داروهای رقیق‌کننده خون رایج‌ترین درمان هستند. برخی از داروها ممکن است از طریق کاتتر (لوله‌های بلند و باریک که درون رگ یا بدن قرار می‌گیرد) مستقیماً به محل وجود لخته تزریق شود. برخی از لخته‌ها لازم است تا به کمک جراحی خارج شود.

در صورت بارداری حتماً از پزشک خود مشورت بگیرید، زیرا مصرف برخی از داروها می‌تواند عوارضی را برای جنین شما به همراه داشته باشد. در صورتی که لخته خون به دنبال یک عفونت ایجاد شده است، درمان عفونت می‌تواند خطر لخته‌های خون را کاهش دهد.

زندگی کردن با لخته‌های خونی

اگر وجود لخته در مراحل اولیه تشخیص داده شود، معمولا با موفقیت درمان می‌شود، اما اگر در مراحل اولیه درمان نشود، کیفیت زندگی بستگی به شدت آسیب‌هایی که وارد کرده است خواهد داشت. برای مثال، یک لخته خونی می‌تواند موجب سکته مغزی و حتی مرگ شود.

اگر با موفقیت از ابتلا به یک لخته عبور کرده‌اید، ممکن است برای همیشه ترس ابتلای مجدد داشته باشید. در این مورد، زندگی با لخته‌های خون باید همراه با توجه به پیشگیری از ابتلای مجدد باشد. در صورتی که تحت درمان با داروهای رقیق‌کننده خون قرار بگیرید، باید مراقب بریدگی‌ها و آسیب‌ها (حتی موقع اصلاح) باشید، زیرا مصرف این داروها بند آمدن خون را دچار مشکل می‌کند.

سوالاتی که باید از پزشک خود بپرسید:

1. چگونه می‌توانم بین علائم لخته خون و بیماری‌ها و مشکلات دیگر افتراق قائل شوم؟
2. حدوداً چقدر طول می‌کشد تا لخته کنده شده به محل خطرناکی برسد و مشکل ایجاد کند؟
3. اگر هیچکدام از عوامل خطر ابتلا به این بیماری را ندارم، آیا باید از دارو‌های رقیق‌کننده خون استفاده کنم؟
4. اگر تحت درمان با داروهای رقیق‌کننده خون هستم و دچار بریدگی شده‌ام، در چه صورتی باید به پزشک مراجعه کنم؟
5. آیا ممکن است از راه ادرار یا مدفوع نیز لخته دفع شود؟

American Society of Hematology: Blood Clots

Centers for Disease Control and Prevention: Understanding Blood Clots