مقایسه واکسن های موجود برای کورونا ویروس جدید
این روزها بحث های گسترده ای در مورد واکسن های موجود وجود دارد، انواع کشمکش های سیاسی و علمی در آمیخته اند و تصویر درستی از آنچه باید بدانیم نداریم. لذا بدور از هرگونه تعصب بهتر است یک بار آنچه در مورد انواع واکسن ها حقیقت دارد را مرور کنیم.
حقیقت این است که انتظار نمی رود هیچ یک از واکسن های موجود خطر جدی سلامتی را در پی داشته باشند و تقریباً می توان گفت زدن هر یک از واکسن هایی که با موفقیت فازهای ترایال را طی کرده اند و نتایج خود را منتشر نموده اند از نزدن واکسن به مراتب بهتر است. پس بحث جدی بر سر نحوه ی عملکرد و کارایی واکسن هاست. آیا واکسنی که برای آن هزینه می کنیم و وقت طلایی کنترل اپیدمی را برای آن خرج می کنیم می تواند برای ما ایمنی جمعی ایجاد کند؟ در ادامه به انواع تکنولوژی های به کار رفته در واکسن ها اشاره و آنها را با هم مقایسه می کنیم.
۱- واکسن های وکتور غیر تکثیر شونده: مانند آسترازنکای-آکسفورد (انگلیسی سوئدی)، گامالیا (روسی)، جانسون & جانسون (آمریکایی).
در این نوع واکسن در واقع قسمتی از ژنوم ویروس کورونای جدید را انتخاب کرده که این قسمت آنتی ژن اسپایک ویروس را کد می کند و توالی آن را به نحوی تغییر می دهند که پروتئین اسپایک پس از بیان شدن توسط سلول های بدن بر روی سطح سلول ثابت بماند. در ضمن میزان تکثیر این ژن در بدن توسط پروموتور اختصاصی که برای آن طراحی شده است تنظیم می شود. سپس این قسمت از ژنوم را درون یک ویروس حامل بی خطر(وکتور) که خودش قابلیت تکثیر ندارد مانند و آدنوویروس قرار می دهند. طراحی و تولید این نوع واکسن ها نسبتا سخت است ولی ارزان بوده و در دمای یخچال ماندگاری خوبی دارند. از بدی های آنها این است که اگر از آدنوویروس های انسانی به عنوان وکتور استفاده کرده باشند ممکن است بدن بعضی از انسانها برای آن خاطره ایمنی داشته و آن را غیر فعال کند لذا کارایی آنها نسبتا کم می شود. در ضمن امکان ایجاد پاسخ های غیرکارآمد ایمنی که به اصطلاح به آن Th2 bias نیز می گوییم نیز در آنها وجود دارد و برای استفاده در افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف شده مناسب نیستند. فقط واکسن آسترازنکا-آکسفورد از وکتور غیر انسانی (آدنوویروس شامپانزه) استفاده کرده است. البته نوع روسی نیز از دو آدنوویروس نوترکیب انسانی و جانسون از یک آدنوویروس انسانی بهره برده است.
۲- واکسن های کشته شده مانند واکسن شفافارمد (ایرانی)، سینوفارم (چینی).
در این نوع از واکسن ها، ویروس را ابتدا در سلول های استانداری کشت می کنند و سپس توسط مواد شیمایی مانند بتا پروپیولاکتون یا پرتوی گاما غیر فعال می کنند به نحوی که ساختار آن حفظ شود. تولیدشان کمی راحت تر از نوع وکتور است، ماندگاری بیشتری دارند و در دمای یخچال بیشتر می مانند، در بدن تکثیر نمی شوند و آنتی بادی خنثی کننده خوبی تولید می کنند. در مقابل جهش از یک جهت خوب هستند چون اگر اسپایک ویروس جهش یافته تغییر پیدا کند برای سایر قسمت های ویروس هم انتظار می رود تولید آنتی بادی را القاء کرده باشند (به شرط اینکه این قسمت ها در فرایند غیرفعال سازی صدمه ندیده باشند). به نسبت برای استفاده در افراد دارای نقص ایمنی و ضعیف، ایمن تر هستند. امکان ایجاد پاسخ های غیرکارآمد ایمنی که به اصطلاح به آن Th2 bias می گوییم در این واکسن ها از همه بیشتر است و نیاز مبرم به اجوانت دارند، ایجاد واکنش آلرژی را نیز ممکن است در پی داشته باشند، ایمنی سلولی را خوب تحریک نمی کنند و خاطره کمتری ایجاد می کنند.
۳- واکسن های نسل جدید mRNA مانند بیوانتک-فایزر (آمریکایی آلمانی) و مادرنای (آمریکایی)
برای تولید این نوع واکسن ها قسمتی از ژنوم ویروس را که عمدتا مسوول ساخت آنتی ژن اسپایک است انتخاب کرده اند و کد هایی برای ثبوت آنتی ژن تولیدی به آن می افزایند. سپس به این توالی قسمت هایی اضافه می شود که آن را به شکل یک mRNA تبدیل می کند تا بتواند به ریبوزوم های سلول های بدن متصل شده وآنتی ژن مورد نظر را کد کند. بعد آن را در حجم بالا کپی می کنند. سپس این کپی ها را در نانوذراتی از جنس چربی به همراه چند ماده دیگر مانند پلی اتیلن گلایکول، کلرید پتاسیم و… قرار می دهند. خوبی این واکسن ها این است که تولیدشان خیلی سریع و در حجم بالا می تواند انجام شود. این نوع واکسن از سابقه ۳۰ ساله تحقیق و بررسی برخوردار بوده و جای نگرانی در مورد عوارض ناشناخته در مورد آنها تقریباً وجود ندارد. پاسخ های ایمنی شامل ایمنی سلولی، ایمنی همورال و خاطره را بسیار دقیق و قوی تحریک می کنند و بالاترین کارایی را می توانند ایجاد کنند، ایجاد آنافیلاکسی در دوز اول برای واکسن بیوانتک-فایزر گزارش شده است (۱۱ مورد در یک میلیون تزریق) که منشاء آن خود mRNA نبوده و یکی از مواد همراه آن بوده است، همچنین این واکسن برای استفاده در افراد دارای ضعف ایمنی، مادران باردار یا شیرده هنوز مدارک کافی را ندارد، مهمترین عیب آنها این است که به دماهای خیلی پایین نیاز دارند و گران هستند.
در پایان باید اشاره کرد که جوسازی های سیاسی در مورد هر یک از واکسن های مطرح و علمی می تواند تبعات بدی را در بعد اجتماعی ایجاد کند چراکه جریان های ضد واکسن که “امکان حیات نسل خود را بر اساس واکسن” فراموش کرده اند بر این جریان ها سوار شده و نهایتاً موجب بی اعتمادی مردم به دانشمندان و عدم استقبال از طرح های واکسیناسیون جاری و آینده خواهند شد. بهتر است برای هر تصمیم گیری فقط و فقط به نتایج علمی منتشر شده در مجلات معتبر اکتفا کرده و از حدس و گمان و نظریه پردازی خام بپرهیزیم.
دکتر احسان شجاعی فر
پژوهشگر طب پیشگیری و ایمنی شناسی
منابع:
