کتواسیدوز دیابتی (Diabetic Ketoacidosis)

کتواسیدوز دیابتی (DKA) چیست؟

کتواسیدوز دیابتی زمانی اتفاق می‌افتد که سطح قند خون بسیار بالا و سطح انسولین پایین باشد. این عدم تعادل، موجب تجمع موادی اسیدی به نام کتون‌ها در بدن می‌شود. کتون‌ها سمی هستند. اگر کتواسیدوز دیابتی بدون درمان رها شود، می‌تواند به کومای دیابتی و حتی مرگ منجر شود.

کتواسیدوز دیابتی معمولا افرادی که مبتلا به دیابت نوع ۱ هستند را تحت تاثیر قرار می‌دهد اما ممکن است برای افراد مبتلا به انواع دیگر دیابت مانند دیابت نوع ۲ و دیابت بارداری نیز رخ دهد.

علائم کتواسیدوز دیابتی

کتواسیدوز دیابتی یک وضعیت بسیار جدی و خطرناک است. اگر دیابتی هستید و احساس کردید که دچار DKA شده‌اید، باید فوراً به بیمارستان مراجعه کنید. اولین علائم کتواسیدوز دیابتی معمولا عبارتست از:

• تشنگی شدید
• خشکی دهان
• تکرر ادرار

علائم مرحله بعدی کتواسیدوز دیابتی نیز شامل موارد زیر می‌شود:

• استفراغ (معمولا بیش از یکبار)
• درد شکم
• اسهال
• اختلال در تنفس
• گیجی یا مشکل در تمرکز
• کاهش اشتها
• ضعف و خستگی
• نفس‌های با بوی میوه شیرین

کتواسیدوز دیابتی چگونه ایجاد می‌شود؟

علت اصلی ایجاد DKA، نبود انسولین کافی است. نبود انسولین به این معنی است که قند به میزان کافی نمی‌تواند وارد سلول‌های بدن شود. سلول‌های بدن برای تامین انرژی نیاز به قند دارند. این فقدان انسولین موجب افزایش سطح قند خون می‌شود اما قند به سلول‌ها نمی‌رسد. برای تامین انرژی، بدن ناچار به سوزاندن چربی‌ها می‌شود. این فرآیند موجب تجمع کتون‌ها در خون می‌شود و تجمع کتون‌ها برای بدن سمی است.

افزایش قند خون نیز موجب افزایش ادرار و همین اتفاق منجر به کم آبی بدن (دهیدریشن) می‌شود.

کتواسیدوز دیابتی ممکن است به دنبال فراموش کردن تزریق یک دوز انسولین، تغذیه ناکافی یا وجود استرس ایجاد شود. یک عفونت یا بیماری‌های دیگر (مانند عفونت ریه یا عفونت ادرار) نیز می‌تواند به DKA ختم شود. اگر دچار علائم عفونت مانند تب، سرفه و گلودرد شُدید، به پزشک خود مراجعه کنید. این موضوع اهمیت دارد که تحت درمان مناسب قرار بگیرید. در نظر داشته باشید که برای برخی از افراد، ممکن است ابتلا به کتواسیدوز دیابتی، اولین نشانه از ابتلا به دیابت باشد!

کتواسیدوز دیابتی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

اگر تصور می‌کنید که ممکن است به کتواسیدوز دیابتی دچار شده باشید باید فوراً به پزشک مراجعه کنید. پزشک قبل از تائید قطعی تشخیص، درخواست یک آزمایش خون از شما می‌دهد. این تست‌ها شامل بررسی میزان قند خون و سطح کتون خون می‌شود. همچنین ممکن است پزشک درخواست آزمایش ادرار یا عکس ساده قفسه سینه نیز داشته باشد.

آیا کتواسیدوز دیابتی قابل پیشگیری است؟

اگر مبتلا به دیابت هستید، اقداماتی وجود دارد که لازم است برای زیر نظر گرفتن کتواسیدوز انجام دهید. زمانی که بیمار هستید، قند خون خود را به دقت تحت نظر قرار دهید تا خیلی بالا یا پایین نرود. از پزشک در مورد سطح قند خون بحرانی خود بپرسید. بیشتر بیماران زمانی که قند خونشان بالاتر از ۲۵۰ است باید به شدت مراقب تغییرات قند خون خود باشند.

زمانی که بیمارید و یا تحت استرس هستید، باید قند خون خود را بیشتر از حالت عادی اندازه‌گیری کنید (گاهی حتی برای هر ۳ یا ۴ ساعت!). زمانی که سطح قند خونتان به حد بحرانی رسید، آن را حتی هر ۱ تا ۲ ساعت اندازه‌گیری کنید. در مورد اندازه‌گیری قند خون هنگام شب نیز باید از پزشک خود بپرسید.

در صورت بیماری، وجود استرس و یا قند خون بالای ۲۵۰، باید ادرار خود را نیز هر چند ساعت از جهت وجود کتون‌ها بررسی کنید.

اگر قند خونتان بسیار بالا می‌رود باید با پزشکتان برای داشتن یک برنامه درمانی مناسب مشورت کنید. از امکان دسترسی به پزشک یا بیمارستان در مواقع اورژانسی اطمینان حاصل کنید.

درمان کتواسیدوز دیابتی

کتواسیدوز دیابتی موجب افزایش ادرار می‌شود و در نتیجه دفعات و حجم ادرار کردن شما افزایش می‌یابد. نتیجه این اتفاق، کم شدن آب بدن و از دست دادن الکترولیت‌ها (یون‌های معدنی خون که به عملکرد بدن کمک می‌کنند مانند سدیم، پتاسیم، کلسیم و…) است. اگر تشخیص DKA قطعی شود، درمان اصلی مایع درمانی و معمولا به صورت وریدی خواهد بود. این مایع شامل الکترولیت‌ها و انسولین نیز خواهد بود. وجود الکترولیت‌ها برای جبران یون‌های از دست رفته است و انسولین نیز سطح قند خون را کاهش می‌دهد. در کل، مایع درمانی موجب بازگشت آب بدن و رقیق شدن قندهای موجود در خون می‌شود.

زندگی کردن با دیابت

حفظ تعادل بین قند خون و انسولین بدن کلید جلوگیری از ابتلا به کتواسیدوز دیابتی است. در اکثر موارد، این به معنی رعایت درست جدول تزریق انسولین می‌باشد. البته در مواردی نیاز به تغییر و اصلاح میزان انسولین تزریقی نیز وجود دارد. (به وسیله پزشک)

همچنین لازم است که نسبت به زمان‌هایی که دچار بیماری یا استرس هستید نیز هوشیار باشید و در نهایت به خاطر داشته باشید که تغییرات کوچک در آنچه می‌خورید یا می‌نوشید می‌تواند تفاوت‌های بزرگی ایجاد کند.

آیا زمانی که بیمار هستم باید مصرف انسولین را ادامه دهم؟

حتی زمانی که اینقدر بیمار هستید که نمی‌توانید به درستی غذا بخورید نیز باید مصرف انسولین خود را ادامه دهید. بدن شما حتی در صورت غذا نخوردن نیز نیاز به انسولین دارد. البته در این شرایط لازم است تا از پزشک خود در رابطه با نیاز به تغییر دوز انسولین بپرسید.

اگر از پمپ انسولین استفاده می‌کنید، همیشه انواع مختلفی از انسولین همراه خود داشته باشید. اطمینان حاصل کنید که انسولین کوتاه اثر، طولانی اثر و حتی سرنگ (برای مواردی که پمپ به درستی کار نکند) همراه دارید. همچنین لازم است تا شماره مرکز اورژانسی برای مواردی که پمپ به درستی کار نمی‌کند نیز داشته باشید.

انجام چه اقدامات دیگری نیز لازم است؟

زمانی که بیمار هستید، مقدار زیادی از مایعات بدون شکر (غیر شیرین) و بدون کافئین مصرف کنید. اگر احساس ناخوشایندی در معده خود دارید و نمی‌توانید حجم زیادی از مایعات میل کنید، هر چند دقیقه مقدار کمی از مایعات را بنوشید (اما نوشیدن را متوقف نکنید).

اگر سطح قند خونتان بیشتر از ۲۵۰ است از مصرف هر گونه غذای حاوی مقدار زیادی کربوهیدرات اجتناب کنید.

سوالاتی که باید از پزشک خود بپرسید:

• تا به حال برای من تشخیص دیابت گذاشته نشده است، اما برخی از علائم کواسیدوز دیابتی را دارم، این به معنی ابتلای من به دیابت است؟
• کنترل سطح قند خونم برای من دشوار است، آیا در معرض خطر ابتلا به کتواسیدوز دیابتی هستم؟
• آیا رژیم غذایی مناسب و داشتن فعالیت بدنی به پیشگیری از کتواسیدوز دیابتی کمک می‌کند؟
• اگر احساس کردم که دچار علائم کتواسیدوز دیابتی شده‌ام، در اولین قدم باید چه کار کنم؟
• آیا ورزش کردن برای من بی‌خطر است؟
• اگر بیمار شدم، هر چند وقت یک بار باید قند خون خود را اندازه‌گیری کنم؟
• بهترین راه برای من برای اندازه‌گیری میزان کتون‌های بدنم کدام است؟
• اگر من تزریق یکی از دوزهای انسولین خود را فراموش کنم، باید فوراً سطح قند خون و کتون خون خود را اندازه‌گیری کنم؟

Resources

American Diabetes Association: DKA (Ketoacidosis) & Ketones

National Institutes of Health, MedlinePlus: Diabetic Ketoacidosis