منظور از بیماری های مادرزادی قلب چیست؟
منظور از بیماری های مادرزادی قلب چیست؟
بیماریهای قلب و دستگاه گردش خون به ۲ گروه مادرزادی و اکتسابی تقسیم‌بندی می‌شود منظور از بیماری مادرزادی، بیماری است که از لحظه تولد همراه نوزاد وجود دارد، اما در بیماریهای اکتسابی بیماری طی دوران نوزادی، کودکی، نوجوانی و بزرگسالی به وجود می‌آید.
بیماریهای مادرزادی قلب، ناهنجاری‌هایی هستند که در ساختار قلب از بدو تولد وجود دارند. از هر هزار تولد تقریبا ۸ نوزاد دچار بیماریهای قلبی مادرزادی هستند که ممکن است خفیف تا شدید باشد. بیماریهای مادرزادی قلب هنگام رشد جنین در رحم مادر به وجود می‌آید و در بعضی موارد دلیل آن ناشناخته است.
آنچه در بیماریهای مادرزادی قلب مشترک است، روند رشد غیرطبیعی و ناقص قلب و یکی از نشانه‌های رایج این بیماری صدای غیرعادی قلب است که به هنگام معاینه پزشکی مشخص می‌شود.
آیا مادر مسبب بیماری های مادرزادی قلب در کودک است؟
بیماریهای قلبی کودکان اکثرا مادرزادی هستند، اما به این معنی نیست که مقصر ابتلای نوزاد به بیماری، مادر است بلکه چون نوزاد از زمانی که به دنیا آمده این بیماری را همراه خود دارد، بیماری مادرزادی نامیده می‌شوند چرا که برخی تصور می‌کنند در ابتلای نوزاد به این نوع بیماری‌ها، مادر مقصر است در حالی که ممکن است پدر هم در ابتلا به بیماری مادرزادی قلبی سهم داشته باشد.
شیوع بیماریهای مادرزادی قلبی به چه میزان است؟
شیوع بیماریهای مادرزادی قلبی در تمام دنیا ۸ نفر در هر هزار تولد زنده است، اما در چند دهه اخیر با توجه به پیشرفت علم پزشکی اکثر این بیماری‌ها قابل درمان هستند. در حال حاضر جراحان ایرانی به لحاظ دارا بودن دانش روز دنیا، پیشرفت فراوانی کرده‌اند و شاید بعد از دهه ۶۰ هیچ بیماری برای درمان به خارج از کشور اعزام نشده است. البته ۹۰ تا ۹۵ درصد بیماریهای مادرزادی قلبی در داخل کشور با اعمال جراحی و بخصوص اقدامات مداخله‌ای غیرجراحی قابل درمان هستند.
منظور از بیماری های اکتسابی قلب چیست؟
بیماری های اکتسابی قلب همان طور که از اسم آن مشخص است از بدو تولد وجود نداشته و در طول زندگی کسب می شود مثل:
- تنگی یا نارسایی دریچه های قلب بر اثر روماتیسم قلب.
- تنگی سرخرگ های کرونری تغذیه کننده عضلات قلب.
چرا بیماری مادرزادی در نوزادان بروز می‌کند؟
علت اصلی بروز بیماریهای قلبی مادرزادی تا به حال شناخته نشده است. بیماریهای ژنتیکی یا نواقص ژنتیکی بخش کوچکی از بیماریهای مادرزادی قلبی را شامل می‌شوند. اما به نظر می‌رسد در ایجاد بیماری قلبی مادرزادی چندین عامل دخیل باشند که هنوز هم متعدد و ناشناخته باقی مانده‌اند.
این بیماری‌ها هم به ۲ دسته سیانوتیک و غیر سیانوتیک تقسیم می‌شوند که از جمله بیماریهای شایع می‌توان به نقص دیواره بین بطنی اشاره کرد. البته بخش کمی از بیمارانی که دچار عارضه‌های قلبی می‌شوند، درمان ناپذیرند که ۲ دلیل عمده دارد؛ یکی مراجعات دیرهنگام به پزشک است و دلیل دوم مربوط به همزمانی مشکلات متعدد داخلی قلب می‌شود.
در گذشته تعداد زیادی از بیماران به دلیل عدم وجود امکانات تشخیصی و درمانی جان خود را از دست می‌دادند، اما در حال حاضر با توجه به رشد علم و تکنولوژی، تعداد زیادی از این کودکان زنده می‌مانند و زندگی عادی خود را ادامه می‌دهند. بنابراین نمی‌توان تنها یک دلیل برای این بیماری مشخص کرد. گاهی اوقات ژن معیوبی باعث این بیماری شده، اما گاهی هم اختلال کروموزومی منجر به بروز این بیماری می‌شود. البته درصد قابل توجهی از این بیماران، دارای دلایل چندفاکتوری هستند که شامل عوامل محیطی مانند اشعه ایکس که به مادر در عکسبرداری برخورد می‌کند، آلودگی هوا، دود سیگار و داروهایی که مادر در دوران حاملگی استفاده می‌کند و نیز بیماریهای مادر در زمان حاملگی است.
روش‌های تشخیص بیماریهای مادرزادی قلبی چگونه‌اند؟
یکی از مراحل تشخیص قبل از تولد، اکو جنینی است. مادرانی که یک فرزند مبتلا داشته یا به مدت طولانی در معرض اشعه بوده‌اند یا در دوران بارداری داروهایی مضر مصرف کرده‌اند، می‌توانند از هفته هفدهم تا هفته بیستم حاملگی، اکو قلب جنینی با دستور متخصص قلب کودکان انجام دهند چرا که از این طریق می‌توان تشخیص داد که بیماری پس از تولد، قابل درمان است یا نه! البته معمولا متخصصان زنان و زایمان پس از غربالگری و شناسایی اولیه هنگام سونوگرافی، بیماران را به متخصص قلب ارجاع می‌دهند که با روش‌های نوین موجود، پزشکان قلب کودکان قادر به تشخیص این بیماری در دوران جنینی هستند.
البته پس از تشخیص، جنین در طول دوره بارداری در چند نوبت ویزیت می‌شود و تحت نظر پزشک متخصص قلب قرار می‌گیرد تا در زمان مناسب، اقدام درمانی لازم برای نوزاد صورت گیرد. همچنین زایمان طبیعی، بهترین روش زایمان برای این مادران است. در حال حاضر بخش عمده‌ای از این بیماران به طور کامل درمان می‌شوند و در ادامه زندگی خود با مشکلی روبه‌رو نخواهند بود.
آیا بیماریهای مادرزادی قلبی در دوران جنینی قابل درمان هستند؟
تمامی انواع این بیماری امکان درمان در رحم را ندارند و برخی از آنها در خارج از کشور انجام شده، اما در ایران چنین اعمالی انجام نمی‌شود.
امکان درمان در دوره جنینی هنوز در ایران فراهم نشده است و تنها کشورهای اندکی به این تکنولوژی و شیوه درمان دست یافته‌اند. به‌رغم این که دانش انجام چنین اعمالی نزد پزشکان متخصص ایرانی وجود دارد به عنوان مثال نوزادان با بیماری هیپوپلازی طرف چپ قلب که پس از تولد آینده خوبی ندارند در خارج از کشور در دوران جنینی با عمل جراحی درمان می‌شوند. بنابراین چنانچه امکانات به پزشکان ایرانی داده شود مانند بسیاری از تخصص‌ها که تاکنون به آن دست یافته‌ایم می‌توانیم آن را انجام دهیم.
علائم بیماریهای مادرزادی قلبی کدامند؟
برخی از بیماریهای مادرزادی قلبی با کبودی همراه است به طوری که مادر به هنگام مراجعه به پزشک می‌گوید وقتی نوزادش گریه می‌کند لبها و انگشت‌هایش کبود می‌شود یا موقع شیر خوردن عرق کرده و نفس‌نفس می‌زند که مادران باید با مشاهده این علائم به پزشک مراجعه کنند. البته گاهی اوقات بیماریهای مادرزادی قلبی علائم ندارند.
علائم بیماریهای قلبی شیرخواران
علائم بیماریهای قلبی در شیرخواران با بزرگسالان تفاوت دارد. به همین دلیل خیلی از مواقع ممکن است پدر و مادر متوجه این نشانه‌ها نشوند.
بیماریهای قلبی شیرخواران گاه با علائمی خاص همراه است، گاهی تنفس سریع شیرخوار یا خستگی او حین شیرخوردن می‌تواند نشان دهنده بیماری قلبی باشد. بچه‌ها معمولا حدود ۵ تا ۱۰ دقیقه به طور مداوم شیر می‌خورند که اگر در این روند وقفه‌ای ایجاد شود و نوزاد هنگام شیرخوردن خسته و بی حال شده و پس از کمی استراحت دوباره مشغول شیرخوردن شود، ممکن است نشانه وجود مشکلات قلبی مادرزادی باشد.
وقتی بچه بزرگ‌تر می‌شود به دلیل بازیگوشی و بازی ممکن است پشت سر هم شیر نخورد و این روند را متوقف کند. اما علامت بیماری قلبی حالتی مانند تنگی‌نفس است؛ در این صورت شیرخوار هنگام شیرخوردن تند نفس می‌کشد، خسته و بی حال می‌شود و در نتیجه شیرخوردن را متوقف می‌کند.
این وضعیت معمولاً در ماه‌های اول و دوم پس از تولد مشخص می‌شود. اما گاهی نیز بیماریهای قلبی مادرزادی علامت خاصی ندارد و تنها معاینات دوره‌ای، وجود بیماری را مشخص می‌کند.
گاهی در معاینات دوره‌ای نوزاد، پزشک متوجه صدای غیرطبیعی قلب می‌شود که برای پیگیری بیشتر باید بررسی‌های لازم صورت گیرد.
کبودی رنگ لب، ناخن‌ها و زبان کودک نیز نشانه دیگری از بیماریهای قلبی مادرزادی است. بیماریهای قلبی مادرزادی در شیرخواران علائمی خاص دارد که پدر و مادر باید با توجه به آنها به پزشک مراجعه کنند. تنفس سریع، رنگ کبود و گاهی مواقع نیز عدم وزن‌گیری ممکن است علامت بیماری قلبی مادرزادی شیرخواران باشد.
علائم بیماریهای قلبی کودکان
هر چه بچه بزرگ‌تر باشد علائم بیماری هم بیشتر شبیه بزرگسالان است. وقتی بچه‌ها به سن مدرسه می‌رسند ممکن است دردهای قفسه سینه، تپش قلب، سرگیجه و غش را تجربه کنند. اما متاسفانه همان‌طور که گفته شد برخی از بیماریهای مادرزادی قلب هیچ علامتی ندارد و در جریان یک معاینه دقیق مشخص می‌شوند. انجام معاینات دوره‌ای، کمک زیادی به تشخیص بیماریهای قلبی کودکان می‌کند.
توصیه‌ها برای پیشگیری از بروز بیماریهای مادرزادی قلب چیست؟
برای این که بیماریهای مادرزادی قلبی کاهش یابد ابتدا باید از ازدواج فامیلی جلوگیری کرد چون ممکن است ژن معیوبی در خانواده‌ها باشد که با ازدواج فامیلی فعال شده و یک بیماری مادرزادی قلبی ایجاد کند. همچنین دختران باید قبل از ازدواج علیه “بیماری سرخجه” واکسینه شوند چرا که سرخجه بیماری است که می‌تواند ۳۵ درصد نوزادانی را که مادرانشان واکسینه نشده‌اند به بیماری مادرزادی قلبی مبتلا کند. همچنین مادران دارای بیماری‌هایی مانند دیابت هنگام بارداری باید تحت نظر پزشک باشند.
بنابراین مادران باید بیشتر در ۳ ماهه اول حاملگی مراقب خود باشند چون که قلب نوزاد طی این مدت در حال شکل‌گیری است همچنین باید از مصرف داروهای غیرضروری در ۳ ماهه اول حاملگی اجتناب کنند و اگر مجبور به استفاده از دارو هستند، حتما با پزشک خود مشورت کنند تا عوارض داروها تحت کنترل قرار بگیرد. ممکن است همه داروها خطر نداشته باشند، اما داروهای آرام‌بخش، خواب‌آور، ضدافسردگی به روی جنین اثر مضر داشته و می‌توانند باعث بروز بیماریهای مادرزادی قلبی شود.
اقدامات مداخله‌ای غیرجراحی چه اقداماتی هستند و چه تاثیری بر روند درمان بیماری دارند؟
در روش‌های جراحی، جراح از طریق قلب باز یا بسته بیمار را درمان می‌کند، اما در روش‌های مداخله‌ای غیرجراحی که متخصصان داخلی قلب آن را انجام می‌دهند با استفاده از روش‌های خاص بدون انجام عمل جراحی مراحل درمان طی می‌شود به عنوان مثال هنگامی که دریچه ریوی تنگ باشد می‌توان آن را با “بالون” باز کرد.
بیماری های مادرزادی قلب چگونه تقسیم بندی می شوند؟
به طور کلی بیماری های مادرزادی قلب را می توان به دو دسته بزرگ تقسیم کرد:
- بیماری های سیانوتیک که با کبودی یا به اصطلاح سیانوز همراه است.
- بیماری های بدون کبودی یا سیانوز.
منظور از سیانوز چیست؟
منظور از سیانوز کاهش درصد اشباع اکسیژن در خون می باشد که به طور طبیعی درصد اشباع اکسیژن در خون فرد طبیعی حدود ۹۵ درصد است که اگر این مقدار به زیر ۹۰ درصد برسد فرد دچار سیانوز است، که این را به صورت کبودی و سیاهی در مخاط های بدن از جمله لبها و مخاط دهان می بینیم.
به دنبال سیانوز طولانی مدت، انگشتان دستها و پاها دچار افزایش استخوانی شدن و حالتی به نام کلابینگ (چماقی شدن) می شوند. بیماریهای سیانوتیک در اثر مخلوط شدن خون اکسیژن دار سمت چپ قلب با خون تیره و کثیف سمت راست قلب می باشد.
عمده ترین ناهنجاریهای قلبی مادرزادی غیرسیانوتیک کدامند؟
- ارتباط بین دو دهلیز قلب یا ASD
- ارتباط بین دو بطن قلب یا VSD
- فقدان دیواره بین دهلیزها و بطن های قلب
- تنگی مادرزادی دریچه میترال
- تنگی مادرزادی دریچه آئورت
عمده ترین ناهنجاریهای قلبی مادرزادی سیانوتیک کدامند؟
- تترالوژی فالوت
- جابجایی عروق بزرگ قلب
- برگشت غیرطبیعی وریدهای ریوی
- ترانکوس
ارتباط بین دو دهلیز قلب یا ASDچیست؟
|
ارتباط در دیواره ای که دو دهلیز را از هم جدا می کند، بسته به این که در چه قسمتی از دیواره باشد، نامهای مختلفی به خود می گیرد. ارتباطی که در قسمت پائین و میانی دیواره به وجود می آید به نام ثانویه نامیده می شود که در عین حال از انواع دیگر شایع تر است. به اعتقاد جراحان، ارتباط بین دو دهلیز، یکی از خوش خیم ترین ناهنجاریهاری های مادرزادی قلب است.
|
 |
ارتباط بین دو بطن قلب یا VSDچیست؟
|
ارتباط بین دو بطن، منجر به مخلوط شدن خون دو قسمت چپ و راست قلب می شود. بر حسب محل ارتباط انواع مختلفی دارد که شایع ترین نوع آن ارتباطی است که در بالاترین قسمت دیواره بین دو بطن به وجود می آید.
|
 |
فقدان دیواره بین دهلیزها و بطن های قلب چیست؟
در این نوع ناهنجاری قلبی مادرزادی کمیاب، دیواره بین قلب راست و چپ یعنی بطن ها و دهلیزها، به طور ناقص تشکیل می شود و از آنجا که دو دریچه بطنی یعنی دریچه میترال و تریکوسپید نیز در یک سمت با این دیواره ارتباط دارند، عدم تشکیل دیواره منجر به نارسائی این دو دریچه نیز می شود.
تنگی مادرزادی دریچه میترال چیست؟
|
یک ناهنجاری مادرزادی کمیاب است که دریچه میترال از نظر شکل و فرم غیرطبیعی بوده و به علت تنگی شدید مانع عبور جریان خون کافی از دهلیز چپ به بطن چپ می شود.
|
 |
تنگی مادرزادی دریچه آئورت چیست؟
|
این ناهنجاری معمولا علائمی ایجاد نمی کند و غالبا در یک معاینه معمولی، بیماری کشف می شود. تنگی دریچه آئورت انواع مختلفی دارد که به اختصار شامل زیر دریچه ای و فوق دریچه ای است و به طور کلی پیش آگهی آنها نسبت به تنگی مادرزادی درچه میترال بهتر است.
|
 |
تترالوژی فالوت چیست؟
شایع ترین و مهمترین ناهنجاری سیانوتیک قلب، تترالوژی فالو است. تترا در زبان لاتین به معنی عدد ۴ است و چون این ناهنجاری با چهار خصیصه مهم زیر مشخص می شود به تترالوژی موسوم شده است:
| · ارتباط بین بطن چپ و راست به صورت وی، اس، دی
· ضخامت و کلفتی دیواره بطن راست · تنگی معبر شریان ریوی اعم از مجرای خروجی بطن راست یا تنگی دریچه شریان ریوی · تغییر وضعیت آئورت
|
 |
در صورتی که علاوه بر تغییرات گفته شده، ارتباط بین دو دهلیز یا ای، اس، دی هم وجود داشته باشد، اصطلاح پنتالوژی به کار می رود (پنتا به معنی عدد ۵ در زبان لاتین است).
جابجایی عروق بزرگ قلب چیست؟
در این ناهنجاری عروق بزرگ قلب یعنی شریان آئورت و شریان ریوی جابجا قرار گرفته اند و به این ترتیب نتیجه امر کاملا مشخص است. در داخل شریان آئورت خون تیره وریدی و در داخل شریان ریوی خون روشن جریان دارد و چون چنین وضعیتی با حیات منافات دارد و به ناچار این عارضه با نوعی ناهنجاری داخل قلبی توام است که از همه شایع تر می توان ای، اس، دی (ارتباط بین دو دهلیز قلب یا ASD) را نام برد، با به وجود آمدن این ناهنجاری وضعیت اکسیژناسیون خونی تقریبا مشابه تترالوژی فالوت می شود.
برگشت غیرطبیعی وریدهای ریوی چیست؟
در این ناهنجاری وریدهای ریوی که محل برگشت طبیعی آنها دهلیز چپ است، نهایتا به دهلیز راست وارد می شوند.
ترانکوس چیست؟
|
در این بیماری به جای دو شریان آئورت و شریان ریوی، منحصرا یک تنه شریانی خارج می شود که هیچ گونه دیواره ای که نشان دهنده دو شریان مجزا باشد ندارد و اگر دارد در این دیواره ارتباطهای وسیع وجود دارد.
|
 |
برخی دیگر ازناهنجاریهای مادرزادی قلب کدامند؟
 |
 |
| ناهنجاری اپشتاین | آترزی یا تشکیل نشدن تریکوسپید |
 |
 |
| بطن واحد | آترزی یا تشکیل نشدن شریان ریوی |
آیا پرسش یا توضیحی از پزشک خود دارید؟
دقایقی را برای یادداشت سوالات خود در ملاقات بعدی خود با پزشکتان اختصاص دهید. برای مثال:
فرزند اول من بیماری مادرزادی قلبی داشته است، آیا من نباید دیگر حامله شوم؟
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
برای مراقبت بهتر از فرزندم چه کتابهایی مفید است؟
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
