آترواسکلروز (Atherosclerosis)
آترواسکلروز موجب تشکیل پلاکهایی در شریانها میشود. منظور از شریان، رگی است که خون را از قلب به سایر قسمتهای بدن میرساند. پلاک نیز تجمعی از چربی، کلسترول، کلسیم و سایر موادی است که به طور نرمال در خون وجود دارد.
آترواسکلروز چیست؟
آترواسکلروز موجب تشکیل پلاکهایی در شریانها میشود. منظور از شریان، رگی است که خون را از قلب به سایر قسمتهای بدن میرساند. پلاک نیز تجمعی از چربی، کلسترول، کلسیم و سایر موادی است که به طور نرمال در خون وجود دارد.
پلاکها بهتدریج سخت و موجب تنگی عروق میشوند. در مواردی، شریان به طور کامل به وسیله پلاک مسدود میشود و در نتیجه خونرسانی به نواحی بعد از آن به طور قابل توجهی محدود میشود.
آترواسکلروز علت اولیه بیماریهای قلبی عروقی است. این بیماری آهسته پیشرفت میکند و با افزایش سن به آرامی بدتر میشود. گاهی اوقات به این بیماری، تصلب شرایین نیز گفته میشود.
علائم آترواسکلروز
بیشتر افراد اصلا از وضعیت آترواسکلروز خود اطلاعی ندارند تا آنجا که پلاک بزرگ شود و در نتیجه انسداد ایجاد کند، در این حالت خون از شریان عبور نمیکند و وضعیت اورژانسی برای بیمار به وجود میآید. این وضعیت میتواند موجب علائمی مانند درد قفسه سینه، سختی تنفس و سکته مغزی شود. حتی در برخی افراد ممکن است مشکلات در کلیه، دستگاه گوارش و خونرسانی پاها ایجاد شود.
آترواسکلروز چگونه به وجود میآید؟
پزشکان هنوز نمیدانند که دقیقاً چه چیزی موجب آترواسکلروز میشود. با این وجود به نظر میرسد، آترواسکلروز از جایی شروع میشود که لایه داخلی شریان آسیب میبیند.
موارد زیر میتواند موجب این آسیب شود:
- فشار خون بالا
- کلسترول بالا
- دیابت
- چاقی یا اضافه وزن
- سیگار و مصرف دخانیات
- رژیم غذایی ناسالم
- عدم فعالیت بدنی
- سابقه خانوادگی بیماریهای قلبی
آترواسکلروز چگونه تشخیص داده میشود؟
پزشک ابتدا از شرح حال و سابقه خانوادگی شما میپرسد و سپس به انجام معاینه فیزیکی میپردازد. این معاینه شامل گوش دادن به صدای قلب شما میباشد. برخی صداهای خاص میتواند نشاندهنده اختلال در جریان خون شریان باشد.
پزشک شما همچنین میتواند به بررسی وضعیت نبض ساق و پشت پای شما بپردازد. این کار میتواند کفایت عبور خون از شریانهای پای شما را نشان دهد. عدم احساس نبض در یکی از پاها یا احساس نبض ضعیف میتواند نشاندهنده انسداد شریانی باشد.
در نهایت پزشک میتواند آزمایشاتی برای بررسی وضعیت آترواسکلروز شما انجام دهد. این آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- آنژیوگرافی: در این روش از ماده حاجب (رنگی) و اشعه ایکس برای مشاهده داخل شریان استفاده میشود.
- تست خون: تست خون برای بررسی ترکیبات خون شامل کلسترول میباشد.
- عکس ساده قفسه سینه: این تصویربرداری به مشاهده داخل قفسه سینه شما کمک میکند.
- سیتیاسکن: تصویری دیجیتال از قلب شما تهیه میکند.
- اکوکاردیوگرافی: قلب شما را حین حرکت بررسی میکند.
- نوار قلب: ضربان و ریتم قلب شما را بررسی میکند.
- تست ورزش: وضعیت قلب شما در حالت فعالیت بدنی را بررسی میکند.
آیا میتوان از ابتلا به آترواسکلروز پیشگیری کرد؟
یک راه مهم و اساسی برای پیشگیری از ابتلا به آترواسکلروز، داشتن سبک زندگی سالم است. وزن خود را در محدوده نرمال نگه دارید و رژیم غذایی متعادل و فعالیت بدنی داشته باشید. این تغییرات میتواند به کاهش وزن شما (در صورت نیاز)، کاهش کلسترول بد خون (LDL)، افزایش کلسترول خوب خون (HDL) و کاهش فشار خون نیز کمک کند. علاوه بر این میتواند به کاهش قند خون که در صورت ابتلای شما به دیابت اهمیت ویژهای دارد، نیز کمک کند.
اگر سیگار می کشید، آن را ترک کنید. ترک سیگار مهمترین اقدام برای کاهش خطر ابتلا به آترواسکلروز میباشد.
پزشکان روشی بلد هستند که میتوانند خطر ابتلای شما به آترواسکلروز را بر اساس سن، جنسیت، سطح کلسترول، فشار خون و فاکتورهای دیگری، محاسبه کنند. اگر در معرض خطر بالایی قرار داشته باشید، احتمالا پزشک مصرف استاتینها را به شما توصیه میکند. استاتینها از داروهای ضدچربی هستند که موجب کاهش سرعت تولید کلسترول و نیز حذف کلسترول های تجمع یافته از دیواره شریانها میشوند.
درمان آترواسکلروز
احتمالا پزشک به منظور درمان آترواسکلروز به شما تغییرات سبک زندگی نظیر داشتن رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی مناسب را پیشنهاد میکند. در صورتی که این تغییرات به نتیجه لازم نرسد، پزشک برای شما داروییهایی برای کاهش فشار و کلسترول خون نیز تجویز میکند.
برای مثال اگر بین ۵۰ تا ۵۹ سال سن دارید و در معرض خطر بالایی برای ابتلا به آترواسکلروز قرار دارید، احتمالا پزشک برای شما مصرف آسپرین با دوز پایین را نیز در نظر بگیرد. آسپرین از ایجاد لخته خون که موجب انسداد شریانی میشود جلوگیری میکند.
هرگز قبل از مشورت گرفتن با پزشک خود، شروع به مصرف آسپرین نکنید.
در صورتی که آترواسکلروز شدید دارید و یا برای شما بیماریهای قلبی عروقی تشخیص داده شده است، ممکن است پزشک تصمیم به روشهایی برای باز کردن گرفتگی شریانی شما یا انجام جراحی برای دور زدن گرفتگی (پیوند عروق، بایپس عروقی) بگیرد.
زندگی کردن با آترواسکلروز
داشتن سبک زندگی سالم، میتواند خطر ابتلای شما به آترواسکلروز را کاهش دهد:
۱. رژیم غذایی مناسب برای قلب داشته باشید: این رژیم غذایی شامل انواعی از میوه و سبزیجات تازه، غلات کامل، ماهی، گوشت لخم (کم چربی) و چربیهای خوب میباشد. رژیم مدیترانهای نمونه خوبی از انواع این رژیمهاست.
۲. فعالیت بدنی داشته باشید: اگر اضافه وزن دارید یا چاق هستید، ورزش به کاهش وزن شما کمک میکند. داشتن فعالیت بدنی موجب حفظ وزن مطلوب شما و افزایش چربی خون خوب (HDL) و کاهش چربی خون بد (LDL) نیز میشود.
تلاش کنید تا هر هفته ۱۵۰ دقیقه فعالیت بدنی داشته باشید (روزانه ۴۰ دقیقه فعالیت بدنی متوسط تا شدید برای ۳ یا ۴ روز در هفته). حتماً قبل از شروع یک برنامه ورزشی با پزشک خود مشورت کنید.
۳. سیگار را ترک کنید: سیگار میتواند به عروق خونی آسیب زده، جریان خون عبوری از آن را کاهش داده و میزان HDL خون را پایین بیاورد. حتی استنشاق دود سیگار فرد دیگری نیز میتواند اثرات منفی ذکر شده بر عروق و HDL را به همراه داشته باشد. حتماً برای دریافت برنامهای برای ترک سیگار با پزشک خود مشورت کنید.
۴. استرسهای خود را کنترل کنید: تلاش کنید تا سطح استرس خود را پایین بیاورید. میتوانید این کار را با نفس عمیق و تکنیکهای آرامذهن (ریلکسیشن) انجام دهید. مدیتیشن و ورزش سبک مانند پیادهروی و یوگا، نمونههای از این تکنیکها هستند. همچنین صحبت کردن با دوست، اعضای خانواده، پزشک و روانشناس نیز میتواند کمککننده باشد.
سوالاتی که باید پزشک خود بپرسید:
- آیا من در ریسک بالایی برای ابتلا به آترواسکلروز قرار دارم؟
- چه تغییراتی باید ایجاد کنم تا خطر ابتلای خود را کاهش دهم؟
- آیا لازم است هر گونه تستی برای بررسی آترواسکلروز انجام دهم؟
- آیا کلسترول خون بالایی دارم؟
- علت احتمالی ابتلای من به آترواسکلروز چیست؟
- چه مقدار پلاک در شریانهای من تشکیل شده است؟
- رژیم غذایی من چگونه با آترواسکلروز مرتبط است؟
- آیا در ریسک بالایی برای حمله قلبی یا سایر عوارض آترواسکلروز قرار دارم؟
- آیا به درمان دارویی یا جراحی نیاز دارم؟
Resources
National Heart, Lung, and Blood Institute: Atherosclerosis
National Institutes of Health, MedlinePlus: Atherosclerosis
