ضرورت واکسیناسیون کووید-۱۹ در کوتاه‌ترین زمان ممکن

جناب آقای دکتر سعید نمکی
وزیر محترم بهداشت درمان و آموزش پزشکی
با اهداء سلام و احترام

ضمن تشکر از مجاهدت ها و تلاش های شبانه روزی جنابعالی و تمامی همکاران محترم در ستاد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دانشگاه های علوم پزشکی، بخش های دولتی و خصوصی نظام سلامت و سپاس ویژه از پیگیری بی وقفه همکاران اداره مبارزه با بیماری های واگیر و حوزه معاونت محترم بهداشت در راستای تهیه واکسن کووید- ۱۹، از حمایت های همه جانبه جنابعالی در جهت تامین واکسن برای گروه های پرخطر به ویژه کارکنان خط مقدم بهداشت و درمان، سالمندان و بیماران خاص قدردانی میگردد.

سرمایه گذاری به منظور تولید واکسن توسط محققین ایرانی از اولویت های بسیار مهم و البته نیازمند زمان است، که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با همکاری گروه های تخصصی و مراکز دانش بنیان به آن مهم پرداخته است، لکن حتی کشورهایی مانند کانادا، ایالات متحده آمریکا و کره جنوبی که به طور همزمان چندین و گاهی ده ها کارآزمایی واکسن کووید-۱۹ را در کشور متبوع خود در فازهای یک، دو و سه در جریان دارند، بیشترین میزان پیش خرید واکسن برای جمعیت کشور خود را داشته اند. به عبارت دیگر، چنین استنباط می شود که سرمایه گذاری در زمینه ساخت و تولید بومی واکسن، به ویژه در شرایطی که تاب آوری رعایت پروتکل ها و تبعات اقتصادی ناشی از محدودیت ها، به مرحله حساس خود رسیده است، نباید منجر به محدود شدن زمینه تأمین واکسن از شرکت های پیشرو شود.

اگر چه واکسینه کردن ۲۰ درصد جمعیت، اپیدمی را از وضعیت حاد خارج می کند اما به منظور بازگرداندن شرایط زندگی به وضعیتی معمول تر نظیر بازگشایی مدارس و دانشگاه ها، از سر گرفتن فعالیت های اقتصادی در صنوف مختلف و برقراری مجدد مناسبت ها و فعالیت های اجتماعی کافی نخواهد بود. کما اینکه مدیر موسسه ملی آلرژی و بیماری های عفونی آمریکا اخیرا اعلام کرده است که در صورتی که تمام جمعیت آمریکا واکسینه شوند می توان امیدوار بود که تابستان یا پاییز سال ۲۰۲۱ کشور ایالات متحده به وضعیت پیش از کرونا بازگردد.

در حال حاضر کشور عزیزمان ایران به دلیل تحریم های ظالمانه و شرایط خاص موجود که تقریبا در بین کشورهای جهان منحصر به فرد می باشد، به طور همزمان در چند جبهه در حال نبرد است که این موضوع مشکلات تامین دارو، واکسن و تجهیزات پزشکی را دو چندان کرده است و ادامه شرایط اضطراری موجود و محدودیت های ضروری به منظور کنترل همه گیری و کاهش موارد ابتلاء و مرگ و میر بیماری کرونا برای کشور، از نظر اقتصادی تبعات دشوارتری را در مقایسه با بسیاری از کشورهای دیگر به همراه خواهد داشت. بنابراین اگرچه مانند سایر کشورها و طبق توصیه اغلب سازمان های بهداشتی معتبر جهان نظیر سازمان بهداشت جهانی، نحوه تجویز واکسن باید کاملا طبق معیارهای مشخص اولویت بندی شود و در جهت کاهش مرگ و میر از پرخطرترین گروه ها آغاز و به صورت مرحله بندی شده اجرا گردد، اما تلاش در جهت تزریق واکسن به بیشترین افراد در کوتاهترین زمانِ ممکن، که اولویت اصلی اکثر کشورها است نیز باید مد نظر قرار گرفته شود. لذا با در نظر گرفتن تعداد انگشت شمار واکسن های تایید شده در جهان تا این تاریخ، تاخیر سفارش واکسن حتی در حد چند روز و یا هفته، می تواند منجر به تاخیر چندماهه و حتی بیشتر در تامین واکسن برای گروه های جمعیتی با اولویت بالا گردد، به نحوی که اصطلاحاً شش ماه آینده “برزخ واکسن” نام گرفته است. بنابراین با در نظر گرفتن موارد ذیل، به نظر میرسد اختصاص منابع مالی هر چه بیشتر جهت خرید واکسن برای بیشترین گروه های جمعیتی در کوتاهترین زمان، ضرورتی اجتناب ناپذیر باشد. در این مهم، علاوه بر نکات مورد اشاره فوق، موارد ذیل، پیشنهاد می شود:

۱ . یکی از گروه هایی که توسط مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری های آمریکا در فاز دوم اولویت، پس از کارکنان بهداشت و درمان و سالمندان و افراد مبتلا به بیماری های خاص و زمینه ای، قرار گرفته اند کارکنان ضروری جامعه شامل افراد شاغل در بخش آموزش نظیر معلمان، بخش غذا و کشاورزی، حمل و نقل، انرژی، آب و فاضلاب و کارکنان حوزه های مرتبط با اجرای قانون نظیر نیروی پلیس و… میباشند. در واقع این گروه شامل افرادی است که بدون حضور و سلامتی آنها شیرازه عملکرد اجتماعی معمول از هم گسیخته میشود و حضور آنها برای ادامه عملکرد زیرساخت های اصلی و حساس و همچنین حفظ خدماتی که زندگی روزمره افراد جامعه را تأمین میکند، ضروری است. این گروه شامل افرادی هستند که معمولا نمی توانند وظایف خود را به صورت دورکاری انجام دهند و انجام وظایف آنها نیازمند مواجهه نزدیک و قابل توجه با دیگران خواهد بود. البته این گروه نیز بسیار ناهمگن بوده و نیازمند اولویت بندی درون گروهی خواهند بود.

۲ . همچنین در مراحل بعدی اولویت، افرادی هستند که جزء گروه های پرخطر نبوده اما در صورت ابتلا به بیماری شدید، دسترسی آنها به مراقبت های لازم به سهولت ممکن نخواهد بود و حتی افرادی که وضعیت شغلی یا کاری آنها، -علیرغم اینکه در خطر بیشتری از بیماری شدید و مرگ نمی باشند- ایشان را در خطر بالاتری از عفونت قرار میدهد. به نظر میرسد دهک های پایین اجتماعی- اقتصادی جامعه در این گروه قرار داشته باشند که نیازمند توجه ویژه از نظر اولویت بندی دریافت واکسن نیز میباشند.

۳ . ادامه تعطیلی مدارس، بخشی از کودکان سنین مدرسه در مناطق کمتر برخوردار در کشور را به مدت طولانی از دریافت آموزش مناسب و بسیاری از مواهب اجتماعی دیگر محروم کرده است. علیرغم اینکه در حال حاضر کمترین سن وارد شده به اغلب کارآزمایی های واکسن در جهان ۱۲ سال میباشد اما این سن به تدریج در حال گسترش به رده های پایین تر میباشد. همچنین در صورت وجود نتایج امیدبخش در کارآزمایی های فاز ۳ واکسن در کودکان، به نظر میرسد واکسیناسیون این گروه از آن جهت که حاملین و ناقلین خاموش کروناویروس به درون خانواده ها می باشند اهمیت قابل توجهی داشته باشد. کما اینکه آکادمی ملی پزشکی آمریکا کودکان را در فاز ۳ اولویت واکسیناسیون قرار داده است.

۴ . اگرچه امید زیادی می رود که واکسن تولید شده در کشور، در کوتاهترین زمان مقتضی آماده شود اما تصور اینکه در سال تحصیلی آینده بدون واکسینه شدن بخش قابل توجهی از جمعیت، بازگشایی مدارس اتفاق بیفتد چندان عملی به نظر نمی رسد. لازم به ذکر است که اگر چه می توان از بزرگسالان نظیر کارکنان ادارات و جوانان شامل دانشجویان انتظار داشت که با رعایت اصول فاصله گذاری فیزیکی و سایر پروتکل های بهداشتی، کم و بیش از کروناویروس در امان بمانند اما اجرای این راهکار در کودکان و نوجوانان سنین مدرسه در بسیاری از نقاط ایران تقریباً غیرممکن خواهد بود. بنابراین در صورت مشخص نشدن تاثیر واکسن در کودکان تا سال تحصیلی آینده، بهترین گزینه پیش رو اطمینان از پوشش هر چه بیشتر واکسن در سایر گروه های سنی می باشد.

۵ . از سرگیری فعالیت های اقتصادی صنوف مختلف اهمیتی حیاتی در کشور ما دارد؛ هر چند هزینه تامین واکسن زیاد به نظر برسد اما صرفه اقتصادی ناشی از کنترل همه گیری به دنبال واکسیناسیون در بخشِ وسیعتری از جامعه، بسیار بیشتر از هزینه خرید واکسن خواهد بود.

۶ . اگرچه هنوز مشخص نیست ایمنی ناشی از واکسن چه مدت دوام خواهد داشت اما انتظار میرود، با توجه به ماهیت کروناویروس های قبلی، امیدواری جهت دوام این ایمنی حداقل به اندازه چند سال و یا چند دوره وجود داشته باشد و پس از آن ممکن است نیاز به تزریق دوز یادآور باشد. بنابراین به نظر میرسد خرید دوزهای هر چه بیشتر از واکسن های تولید دیگر کشورها نیاز به واکسن بومی را مرتفع نکرده و از این رو تلاش های محققین کشورمان مورد نیاز خواهد بود و میتواند مبنای صادرات به دیگر کشورها نیز قرار گیرد.

۷ . مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری های آمریکا، از نظر تلقیح واکسن، هیچ تفاوتی بین افراد با ابتلای قبلی بر اساس تست پی سی آر یا سرولوژی مثبت با افرادی که هرگز مبتلا نشده اند، قرار نداده و نتایج مطالعات نشان داده است که تزریق واکسن برای گروه مبتلا شده نیز سودمند است. از این رو اینگونه استنباط میشود که در هر سطحی از ابتلای جمعیت در کشورمان، باز هم واکسیناسیون مرحله بندی و اولویت بندی شده برای تعداد بیشتری از جمعیت اهمیت فراوانی دارد.

با عنایت به موارد پیشگفت، از جنابعالی استدعا دارد که با درایت و پیگیری مسئولانه خود، دستور مقتضی جهت تامین منابع مالی لازم و همچنین رایزنی با شرکت های مختلف تولید کننده واکسن در جهان بر اساس شرایط کشورمان، به منظور واکسیناسیون گسترده، در گروه های مختلف جمعیتی را صادر فرمایید تا اجرای اولویت بندی و مرحله بندی شده واکسیناسیون کووید- ۱۹ در زمان کوتاه تری در سطح جمعیت کشور صورت گیرد.

دکتر مرضیه نجومی، دبیر هیات ممتحنه، ارزشیابی و برنامه ریزی رشته پزشکی اجتماعی
دکتر علی پاشا میثمی، رئیس انجمن علمی پزشکی اجتماعی ایران