مصاحبه اختصاصی اسپوتنیک با معاون مرکز گامالیا در بخش علمی در مورد واکسن “اسپوتنیک V”

اسپوتنیک: یکشنبه گذشته، شما نتایج آزمایشات بالینی واکسن روسی ضد کرونا را به وزارت بهداشت روسیه ارسال کردید. این نتایج هنوز منتشر نشده است. درباره یافته های اصلی این مطالعات برای ما توضیح دهید؟

لوگونف: ما طیف کاملی از مطالعات پیش بالینی را در مورد ایمنی و اثربخشی واکسن انجام داده ایم، پس از آن ۲ تحقیق بالینی انجام دادیم که در آن واکسن با استفاده از داوطلبان سالم برای بی خطر بودن و ایجاد سطح ایمنی در بدن مورد بررسی قرار گرفت. براساس نتایج بدست آمده در این مطالعات، واکسن از نظر بی خطر بودن خوب ارزیابی شد و همچنین نشان داد که سطح ایمنی بالایی ایجاد می کند.

اگر دقیق تر بگویم، شاخص و اعدادی که به دست آمد به طور متوسط بیشتر از ۱ در ۱۴۰۰۰ و به طور تقریبی ۱ در ۱۵۰۰۰ بود و در ۱۰۰ درصد از داوطلبان ﺳﺮﻭﻛﻮﻧﻮﺭﺳﻴﻮﻥ رخ داد. ﺳﺮﻭﻛﻮﻧﻮﺭﺳﻴﻮﻥ چیست – زمانی که تیتر آنتی بادی شخص نسبت به مقادیر اولیه و پس زمینه بیش از ۴ برابر افزایش می یابد. همچنین پارامترهای ایمنی هومورال را نیز از طریق واکنش خنثی سازی ویروس ارزیابی کردیم، یعنی غیرفعال سازی مستقیم ویروس توسط آنتی بادی های ایجاد شده. در کلیه داوطلبان که با واکسن ما ایمن شده بودند، آنتی بادی های خنثی کننده ویروس، هم در آنهایی که از واکسن نوع خشک استفاده کرده بودند و هم آنهایی که از واکسن مایع استفاده کرده بودند یافت شد.

همچنین شاخص های مختلفی از پاسخ ایمنی سلولی به ویژه لنفوسیت های سیتوتوکسیک – یک پارامتر بسیار مهم ایمنی ضد ویروسی – مورد بررسی قرار گرفت. لنفوسیتهای سیتوتوکسیک، که سلولهای آلوده به ویروس را از بدن خارج می کنند در کلیه داوطلبان واکسینه شده یافت شده است. بنابراین نتایج بسیار خوبی از نظر سطح ایمنی در بدن به دست آمد. اما در مورد بی خطر بودن: عوارض جانبی پیش بینی می شد که به شکل افزایش دما و درد در محل تزریق بیان شده اند، البته در کلیه داوطلبان مشاهده نشده است. اما تعداد دقیق این موارد به زودی منتشر می شود.

اسپوتنیک: چه تعداد داوطلب در فازهای اول و دوم این آزمایشات شرکت کردند؟

لوگونف: در هر یک از فازهای اول و دوم، ۳۸ نفر شرکت کردند که در مجموع ۷۶ داوطب شرکت داشتند، اما در ۲ پروتکل با هم متفاوت بودند که ماده فعال واکسن یکسان بود، اما شکل کل آن متفاوت بود. یکی به شکل خشک انجمادی و دیگری به فرم منجمد. ماده فعال یکی است و اشکال واکسن ۲ نوع است. بخاطر همین تعداد داوطلبان ۷۶ نفر بود.

اسپوتنیک: شرکت کنندگان در چه محدوده سنی بودند؟

لوگونف: داوطلبان مرحله اول و دوم از گروه سنی ۱۸-۶۰ سال بودند.

اسپوتنیک: مطبوعات بین المللی غالباً این ادعا را تکرار می‌کنند که حداقل یک سال و نیم طول می‌کشد تا یک واکسن مطمئن و بی‌خطر ایجاد شود. آیا می توانید توضیح دهید که چگونه دانشمندان مرکز تحقیقات ملی گامالیا موفق شدند در چنین مدت کوتاهی، به معنای واقعی کلمه در ۵-۶ ماه، واکسن ایجاد کند؟

لوگونف: این اشتباه است که بگوییم ما در مدت زمان کوتاهی توانستیم واکسن را از ابتدا ایجاد کنیم. ۴ دهه از توسعه فن آوری وکتورهای آدنوویرال تا زمان عملی شدن آن می‌گذرد. در طی این ۴ دهه، یک بستر فناوری برای آزمایش بر روی ده ها هزار نفر هم براساس وکتور سروتیپ ۵ و هم ۲۶، ایجاد شده است. در مجموع از سال ۲۰۱۵، با واکسن‌های مبتنی بر وکتورهای آدنوویروسی که در مرکز گامالیا ایجاد شده‌اند، بیش از ۳۰۰۰ نفر واکسینه شدند. بنابراین به هیچ وجه این یک کار ۵ ماهه نبود. این نتیجه کار چندین دهه بود. واکسن‌های مبتنی بر وکتورهای «آدنوویروس پ» تنها در روسیه ایجاد نشده‌اند. در چین، ” CanSino” و “Johnson & Johnson” نیز با وکتورهای آدنوویرال کار می‌کنند.

در وهله اول، این فعالیت‌ها برای تولید واکسن علیه تب ابولا است. این پلتفرم‌ها در کارآزمایی‌های بالینی کاملاً شناخته شده بوده و مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. علاوه بر نتایج آزمایشات بالینی در استفاده از ایمنی این پلتفرم‌ها بر پایه وکتورهای آدنوویروسی، می‌توان اضافه کرد که همه ما از آدنوویروس رنج می بریم و تاکنون هیچکس عواقبی در قالب بیماری‌های روان‌تنی (سوماتیک) نداشته است.

آمریکایی‌ها کارهای بسیار زیادی برای ایمن سازی افراد مبتلا به آدنوویروس‌های سروتیپ ۴ و ۷ انجام داده‌اند. آنها تمامی افرادی که به استخدام ارتش آمریکا درمی‌آیند را با واکسن آدنوویروس واکسینه می‌کنند. یک مطالعه همسان یاب عظیم بر روی بیش از ۱۰۰ هزار فرد واکسینه شده، هیچ ناهنجاری را نشان نداده است. علاوه بر این، میلیون ها سال است که با آدنوویروس زندگی می‌کنیم؛ هیچ ارتباطی با آسیب شناسی جسمی پس از عفونت آدنوویروس وجود ندارد. ما با آدنوویروسهای زنده کار نمی‌کنیم بلکه با ناقل‌های آدنوویروس که در آن قسمت‌هایی از ژنوم ویروس برداشته شده و قادر به تولید مثل در سلولهای انسانی نیستند، کار می‌کنیم و سخنان من به پشتوانه ده‌ها هزار مطالعه از جمله بسیاری از مطالعات بالینی در مورد این وکتورها است.

این پلتفرم‌های آماده برپایه وکتورهای آدنوویروس امکان توسعه سریع محصولات جدید را فراهم می‌کنند. در این حالت به سرعت می‌توانید ژن مورد نظر، در این مورد ژن رمزگذاری شده پروتئین S از ویروس کرونا که “تاج” ویروس کرونا را تشکیل می‌دهد، را کلون کنید. برای ایجاد ایمنی باید این برآمدگی (تاج) را به بدن منتقل کرد. سنتز ژن و کلون کردن آن در یک وکتور سریعترین قسمت کار است. همه آنچه که پیش از این در مورد مطالعه خود آدنوویروس‌ها، مطالعه و تولید وکتورهای آدنوویروس و ایجاد یک بستر تکنولوژیک گفتم، ده‌ها سال زمان برده است. بنابراین، نمی توان این مضوع را یک داستان سریع نامید. رویداد سریع از لحظه‌ای که یک پلتفرم فناوری در دست داشتیم آغاز شد.

اسپوتنیک: برای ساخت واکسن‌های دیگر از آدنوویروس ۲۶ و یا آدنوویروس ۵ استفاده می‌شود. در ساخت واکسن روسی از هر دو نوع استفاده شده است. می توانید توضیح بیشتری در این باره بدهید؟

لوگونف: اگر نگاهی به تقویم ملی واکسیناسیون بیندازید خواهید دید که واکسن های زیادی تقویت می‌شوند. یعنی شما یکبار واکسن می‌زنید و بعد یکبار دیگر و بعد دوباره برای سوم واکسن می‌زنید و همینطور این روند ادامه پیدا می‌کند. اینکار برای چه انجام می‌شود؟ برای نه تنها شکلگیری پاسخ ایمنی قوی،بلکه برای اینکه این پاسخ مقاوم و طولانی باشد تا حافظه مطمئن ایمونولوژیکی شکل بگیرد.

این یک روند بیولوژیکی عمومی است. اگر اقتصاد را به حساب نیاوریم و به فکر عقل سلیم، سطح پاسخ ایمنی و طولانی بودن آن باشیم، ارجحیت استراتژی تقویت سیستم ایمنی نتیجه بهتری خواهد داد، یعنی استفاده از دو یا واکسن بیشتر همیشه بهتر است. انجام واکسیناسیون تقویت‌کننده انواع مختلف به یک دلیل ساده ضروری است: پاسخ ایمنی بعد از اولین تزریق دارو از جمله بر وکتور و حامل دارو شکل خواهد گرفت اگر همان حامل هنگام ایمنی‌سازی دوم نیز وارد بدن شود. اما شکلگیری آنتی ایمنی بُرداری باعث کاهش کارایی واکسیناسیون خواهد شد.
از اینرو، شما فقط وکتور –حامل را با آن حاملی جایگزین می‌کنید که برای سیستم ایمنی ناشناس است. بدین ترتیب، می توانید بدون آنکه سیستم ایمنی متوجه این جایگزینی بشود، ژن ضروری را منتقل کنید و پاسخ ایمنی نسبت به آنتی ژن مورد هدف را ایجاد کنید.
رویهمرفته، کل ایده همین است و فکر نمی‌کنم زیاده از حد غیرعادی باشد. در وهله اول، ما توجه زیادی به کارایی و دوام پاسخ ایمنی و تقویت وکتورهای متفاوت کردیم که برای این واکسن می تواند بهترین راه‌حل باشد.

اسپوتنیک: واکسن شما از ثبت موقت برخوردار شده است. ثبت موقت یعنی چه؟

لوگونف: ثبت موقت برای چه وجود دارد و این مکانیزم برای چه ایجاد شده است؟ ما فقط قصد دفاع از داوطلبان سالم طی یکسال و نیم آینده را نداریم. ما می توانیم ۴۰ هزار، ۵۰ هزار داوطلب سالم را که در گروه ریسک قرار ندارند جمع کنیم، یعنی افرادی را که به احتمال قرین به یقین یا بیماری کووید را خیلی سبک پشت سر خواهند گذاشت و یا اصلا مبتلا به آن نخواهند شد. اگر هدف ما حمایت از آنهاست، پس انتقاد در اینباره که واکسن باید مدت طولانی‌تری مورد مطالعه قرار بگیرد، بجاست. اما اگر ما با افراد عادی کار می‌کنیم که در بین آنها اشخاصی از گروه ریسک نیز وجود دارند، یعنی افرادی که در نتیجه ابتلا به این ویروس یا معلول می‌شوند و یا جان خود را از دست می‌دهند، باید مکانیزمی ایجاد می‌شد که تحت شرایط بسیار سخت و محدودیت‌های شدید، واکسن در زمان منطقی عرضه شود. حال ببینیم منظور از شرایط سخت چه نوع شرایطی است؟ شرایطی که در آن هر یک از لوله‌های آزمایشگاهی با کد QR، کدگذاری می‌شود.

اپلیکیشنی برای ثبت دقیق استفاده از واکسن در کلیه بیمارستان ها و ثبت همه عوارض جانبی داوطلبان وجود خواهد داشت. هر یک از دواطلبان که این واکسن را می‌زند، می تواند گزارش وضعیت جسمانی خود را در این اپلیکیشن درج کند.

افزون برآن، مایلم این نکته را مورد تأیید قرار بدهم که در اینجا سخن از واکسیناسیون اجباری در میان نیست. هر یک از افراد بطور داوطلبانه در رابطه با استفاده از این واکسن شخصا تصمیم خواهد گرفت.

اسپوتنیک: در حال حاضر تقریبا چه تعداد افراد در مرحله سوم تحقیقات شرکت خواهند کرد؟

لوگونف: عدد نهایی در حال رایزنی است اما من می توانم بگویم که در این تحقیقات تقریبا ۳۰ تا ۴۰ هزار نفر حضور خواهند داشت. گزینه نهایی و پایانی پروتکل فعلا تایید نشده است. ایده ها و فهم و ادراکاتی وجود دارد که باید در چارچوب این تحقیقات ارزیابی شود. یکی از گزینه های کاری شامل این است که ۲ هزار نفر در تحقیقات بالینی بر اساس ارزیابی پارامترهای سیستم ایمنی شرکت می کنند و ۲۸ هزار داوطلب در تحقیقات نظارتی برای ارزیابی تاثیر اپیدمیولوژی حضور خواهند داشت. در حال حاضر ما بر روی پروتکل کار می کنیم تا مطابق تمامی استانداردها و از جمله بین المللی باشد.

اسپوتنیک: مراحل مختلف تحقیقات بالینی چه تمایزی با یکدیگر دارند؟

لوگونف: در قانون روسیه مفهوم مراحل اول، دوم و سوم وجود ندارد. این یک تعریف شرطی است که در آیین نامه بین المللی استفاده می شود. مرحله اول، مرحله ارزیابی امنیت است که آنرا به ندرت به صورت خالص انجام می دهند. در آن ۲،۸،۱۰،۱۵ و گاهی ۲۰ نفر شرکت می کنند. در شرایطی که بر روی واکسن تحقیق می کنند، ایده نسبتا احمقانه ای است که تنها بر روی امنیت داوطلبان مطالعه شود و در عین حال از آنها خون نگیرند و بلافاصله ایمنی آنها را نسنجند. بنابراین اغلب برای واکسن مرحله اول کلاسیک یا سنتی به همراه مرحله دوم انجام می شود که در آن نه تنها امنیت بلکه موثر بودن آن بررسی و ارزیابی میگردد. در واقع ترکیب مراحل ۱ و ۲ امنیت و سیستم ایمنی را بر اساس پارامترهای مختلف مشخص می کند، همانهایی که کارشناسان هم مرتبا می گویند. در جریان مرحله سوم تاثیر اپیدمیولوژی بررسی می شود. شما باید ارزیابی کنید که تا چه اندازه گروه واکسینه شده نسبت به گروه واکسینه نشده در مقابل ویروس محافظت می شوند.

می خواهم اضافه کنم که بدون گذراندن موفقیت آمیز برنامه تحقیقاتی قبل بالینی اجباری نمی تواند در تحقیقات بالینی شرکت کرد. این تحقیقات گسترده امنیت و سیستم ایمنی روی حیوانات است که بدون گذراندن آن نباید روی انسان آزمایش کرد. و تمامی پارامترها باید در تعداد زیادی از گونه های جوندگان، خرگوش سانان و میمون ها بررسی شوند. آنچه که به ویژه ما قبل از آنکه تصمیم بگیریم به مرحله تحقیقات بالینی برویم، انجام داده ایم. ضمن اینکه به طور مثال FDA (U.S. Food and Drug Administration تنظیم کننده اصلی آمریکایی در زمینه خرید و فروش دارو است) می گوید که فناوری هایی که به خوبی مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته اند می توانند یک روش تست بالینی به ویژه کم کنند.

علی رغم اینکه بستر ما به خوبی تحقیق و بررسی شده، ما با موفقیت مجموعه کامل تحقیقات قبل بالینی را در دو گونه اصلی از خرگوش سانان، موش ها، خوکچه های هندی و همسترها انجام دادیم. در این مورد ما بر اساس روش FDA عمل کردیم. من نمی دانم که Johnson & Johnson، Moderna، AstraZeneca نیز به همین روش عمل کرده اند یا خیر.

اسپوتنیک: چرا مرحله سوم تحقیقات پس از ثبت موقت انجام می شود؟

لوگونف: ایده و فکر ثبت موقت در این است که امکان دسترسی به واکسن را برای گروه های خطر فراهم کرده و از این افراد در مقابل عواقب سخت بیماری عفونی یا مرگ محافظت نماید. ضمن اینکه واکسیناسیون همگانی تحت کنترل شدید صورت گرفته و این ثبت موقت می تواند در هر زمانی متوقف شود.

هدف از مرحله سوم این است که ارزیابی گسترده از امنیت و موثر بودن آن در تعداد زیادی از داوطلبین و به عنوان بخشی از تحقیقات تصادفی کنترل شده صورت گیرد. این کار برای دریافت حجم بالای اطلاعات آماری در تمامی پارامترهای آزمایش لازم است. ضمنا این مرحله برای تصمیم گیری در خصوص ثبت دائم واکسن نیز لازم و ضروریست.

اسپوتنیک: انتقادهایی از طرف نمایندگان سازمان بهداشت جهانی به شما می شود که می گویند، آنها هیچ تحقیقات علمی را ندیده اند. آیا می توانید شرح دهید که ارتباط متقابل و تعاملاتی با نمایندگان سازمان بهداشت جهانی داشته اید یا خیر؟

لوگونف: در واقع اینطور است که ما در ابتدا نتایج را به کارشناسان وزارت بهداشت ارائه می دهیم. هدف دریافت واکسنی امن و موثر با حداکثر سرعت بود و این کار انجام شد. بعدا اطلاعاتی به زبان انگلیسی ترجمه شده و کارهای عملی نوشته می شود. از یک طرف این موضوع افراد را از انجام وظیفه شان منحرف نمی کند و از طرف دیگر فشاری بر کارشناسان نیست. کسانی که اطلاعات بدست آمده را آنالیز و تحلیل می کنند. وقتی ما چیزی را منتشر می کنیم درواقع نشان می دهیم که ببینید ما منتشر کردیم، از ما نقل کرده و بحث و تحلیل مان می کنند.

در واقع تصمیم انتشار اطلاعات پس از بررسی آنها توسط وزارت بهداشت اجازه می دهد که بررسی تخصصی بی طرفانه انجام شود. بنابراین اکنون وقتی ما دارو را ثبت کرده ایم در آینده ای نزدیک مقاله به زبان انگلیسی برای مجله بین المللی و معتبر ارسال می شود، از ارزیابی کارشناسی سردبیران و کارشناسان عبور می کند. این کار یکی دو روز نیست. این روند نیازمند زمان است اما در هر صورت کل موارد جمع شده و ما برای انتشار می فرستیم. امیدوارم که در آینده ای نزدیک منتقدین دیگر بهانه ای نداشته باشند.

اسپوتنیک: آیا کارکنان مرکز گامالئی تحت فشاری از طرف سازمان های مختلف دولتی برای ساخت واکسن قرار داشتند؟

لوگونوف: خیر، مقامات حکومتی فقط کمک خود را پیشنهاد کردند. باید این نکته را متذکر بشوم که مرکز ساخت واکسن با دریافت گواهی موقت از شرایط بسیار سخت و دشواری سر درمی‌آورد که تمام مدت تحت کنترل شدیدی از همه‌سو قرار دارد. از اینرو نمی توان گفت که دریافت گواهی موجب شادی خاصی می‌شود که «هورا ما به آن دست یافتیم». ما باید خیلی زحمت بکشیم و بی وقفه کار کنیم تا بتوانیم محصولی با کیفیت عالی بسازیم، مسئولیت بزرگی بر دوش ما قرار دارد. در مسابقه بر سر مقدار دُز، برتری ما کیفیت خود را از دست نمی دهد و ما تضمین می کنیم که مردم از واکسن خوب و با کیفیتی برخوردار شوند.

نمی‌توان فشار وارد آورد و طلب کرد که باید دُزهای بیشتر با کیفیت خوب تولید کنید. این کاری احمقانه است. این روند به این شکل پیش نمی‌رود. همه این موضوع را درک می‌کنند. ظرفیت تولید مشخص است و نمی توان بیش از حد معین، مرکز تولیدی را تحت فشار قرار داد. اما برای فراهم شدن امکان جهت افزایش دُز تولیدی، رئیس جمهور، دولت و بنیاد سرمایه‌گذاری ‌های مستقیم روسیه و الکساندر گینتسبورگ رئیس انستیتوی ما منتها تلاش خود را برای یافتن سرمایه افزایش ظرفیت تولیدی به انجام رساندند. این کمک است و نه فشار.

اسپوتنیک: ظرفیت تولیدی چگونه افزایش خواهد یافت؟

لوگونوف: انتظار می‌رود که تولید انبوه واکسن در سپتامبر سال ۲۰۲۰ آغاز شود. تا پایان سال جاری، قرار است تولید به سطح تا ۲۰۰ میلیون دُز برسد، البته اگر از تمام امکانات تولیدی از جمله جهانی استفاده کنیم. بدین منظور، بنیاد روسی سرمایه‌گذاری های مستقیم سرمایه آغاز تولید واکسن در تمام مراکز تولیدی خود، شرکت «ار-فارم» و «بینوفارم» که از گروه شرکت‌های «آلیوم» هستند را تأمین می‌کند.

افزون بر آن، هم‌اینک، بنیاد سرمایه‌گذاری‌های مستقیم روسیه، توجه زیاد جهانیان به این واکسن را مشاهده می‌کند و قصد دارد مستقل از سومین فاز آزمایش بالینی روسیه، آزمایش بالینی این واکسن در کشورهای مختلف، از جمله، در عربستان سعودی، امارات متحده عربی، برزیل، فیلیپین به انجام برسد و تولید انبوه آن را در یکسری از کشورهای شریک روسیه با استفاده از بنیادهای مستقل بومی مثلا در هند، کره جنوبی و برزیل آغاز کند. علاوه برآن، امکان تولید این واکسن در عربستان سعودی، ترکیه و کوبا بررسی می‌شود.

تا کنون بیش از ۲۰ کشور از جمله، امارات متحده عربی، عربستان سعودی، اندونزی، فیلیپین، برزیل، مکزیک و هند ذینفعی خود را در خرید واکسن «اسپوتنیک V » ابراز کردند.

خبرنگار و تنظیم کننده خبر: اکبر نیک پژوه