دیابت بی‌مزه (Diabetes Insipidus)

دیابت بی‌مزه چیست؟

علی‌رغم نام مشابه، دیابت بی‌مزه با دیابت شیرین (که نوع ۱ و ۲ دارد) مرتبط نیست. این بیماری، نوعی اختلال هورمونی است و زمانی ایجاد می‌شود که بدن به اندازه کافی هورمون ضد ادراری (ADH) تولید نمی‌کند و یا نمی‌تواند به طور موثری از هورمون تولید شده استفاده کند.

علائم دیابت بی‌مزه

تشنگی شدید و ادرار بیش از حد از علائم اولیه دیابت بی‌مزه است. در یک بزرگسال سالم به طور متوسط مقدار ادرار تولید شده در یک روز بین ۱.۶ تا ۲.۶ لیتر می‌باشد؛ اما در یک بیمار مبتلا به دیابت بی‌مزه این مقدار می‌تواند به ۱۶ لیتر در روز برسد! در نتیجه بیمار مجبور می‌شود که بارها در طول شب برای دفع ادرار از خواب بیدار و یا حتی دچار شب ادراری شود.

افراد مبتلا به دیابت بی‌مزه همچنین ممکن است دچار گیجی باشند که احتمالا بخاطر کم آبی بدن است.

دیابت بی‌مزه چگونه ایجاد می‌شود؟

دیابت بی‌مزه علل مختلفی دارد. در برخی از افراد، قسمتی از مغز به نام هیپوتالاموس هورمون ضد ادراری کافی نمی‌سازد. هورمون ضد ادراری (ADH) به حفظ تعادل آب بین خون و ادرار کمک می‌کند.

در موارد دیگری، غده هیپوفیز که مسئول رها سازی هورمون ضد ادراری به خون است، هورمون کافی آزاد نمی‌کند.

آسیب به هیپوتالاموس یا هیپوفیز می‌تواند باعث ابتلا به دیابت بی‌مزه شود. این اتفاق می‌تواند بعد از یک ضربه به سر، جراحی مغز و یا زمانی که یک تومور در غده رشد می‌کند، رخ دهد.

ناهنجاری‌هایی در کلیه‌ها نیز می‌تواند موجب دیابت بی‌مزه شود. غیر طبیعی بودن کلیه می‌تواند روی چگونگی پاسخ آن به هورمون ضد ادراری اثر بگذارد. دیابت بی‌مزه به دنبال مصرف برخی داروها مانند لیتیوم نیز ممکن است رخ دهد.

در نهایت، در ۳۰ درصد موارد، پزشکان با بررسی تمام جوانب نیز نمی‌توانند علت ایجاد دیابت بی‌مزه را تشخیص دهند.

دیابت بی‌مزه چگونه تشخیص داده می‌شود؟

برای بررسی ابتلا به دیابت بی‌مزه، پزشک یک آزمایش ادرار درخواست می‌دهد. این اقدام به اندازه‌گیری مقدار آب ادرار کمک می‌کند و به کمک آن می‌توان ابتلا به دیابت شیرین نوع ۱ و ۲ را رد کرد. (زیرا در دیابت شیرین، قند در ادرار یافت می‌شود ولی در دیابت بی‌مزه، خیر)

انجام آزمایش خون برای بررسی میزان سدیم در خون نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد، زیرا یکی دیگر از نشانه‌های دیابت بی‌مزه، افزایش سدیم در خون است.

در نهایت برای بررسی بیشتر، پزشک می‌تواند تست محرومیت از آب درخواست دهد. این تست ممکن است ساعت‌ها زمان ببرد. بیمار در این بازه زمانی حق نوشیدن هیچ آبی را ندارد. وزن، ادرار و خون بیمار هر ساعت چک می‌شود. اگر یافته‌های این تست، به نفع تشخیص دیابت بی‌مزه باشد، احتمالا به تست‌های دیگری نیز برای تشخیص قطعی، نیاز خواهد بود. برای مثال احتمالا پزشک درخواست MRI مغز خواهد داد. MRI می‌تواند نقائصی در مغز که ممکن است علت ایجاد دیابت بی‌مزه باشد را نمایان کند.

 آیا دیابت بی‌مزه قابل پیشگیری است؟

در بیشتر موارد، دیابت بی‌مزه یک مشکل دائمی است و بیمار توانایی پیشگیری از آن را ندارد.‌

در اکثر موارد، دیابت بی‌مزه با مشکلات و بیماری‌های دیگری نیز همراه است. برای مثال می‌تواند با عملکرد غیر طبیعی کلیه و یا تومورهایی همراهی داشته باشد. با وجود اینکه در این موارد، بیماری قابل پیشگیری نیست، اما می‌توان علائم آن را کنترل کرد.

درمان دیابت بی‌مزه

اگر علائم بیمار خفیف باشد، احتمالا نیاز به درمان ندارد. با این وجود، پزشک باید با تناوب بیشتر به بررسی بیمار بپردازد. بیمار باید اطمینان حاصل کند که همیشه مایعاتی برای نوشیدن در دسترس دارد. این کار موجب می‌شود که بدن دچار بی‌آبی نشود.

برای موارد شدیدتر دیابت بی‌مزه، ممکن است پزشک داروهایی تجویز کند. این داروها به بدن کمک می‌کند که هورمون ضد ادراری بیشتری تولید و یا به طور موثرتری از هورمون‌های موجود استفاده کند.

دارویی به نام دسموپرسین، نوع ساختگی ADH است. این دارو به صورت خوراکی، تزریقی و استنشاقی موجود است. اگر بیماری دسموپرسین مصرف کند، دیگر نیاز نیست که آب زیادی استفاده کند. اگر آب زیاد مصرف شود، ممکن است موجب اضافه حجم یا مسمومیت با آب شود. مقدار زیاد مایعات در بدن نیز می‌تواند موجب احساس ناخوشی، ضعف و گیجی شود.

ممکن است علت ایجاد دیابت بی‌مزه، عملکرد غیرطبیعی کلیه‌ها باشد. در این صورت، ممکن است پزشک کاهش مصرف نمک در وعده‌های غذایی را توصیه کند. همچنین مصرف مقدار کافی آب برای جلوگیری از کم آب شدن بدن، لازم است. دارو‌هایی مانند هیدروکلروتیازید (یک داروی ادرارآور) نیز ممکن است موثر باشد زیرا می‌تواند به حفظ تعادل آب و نمک بدن کمک کند.

علاوه بر این، دیابت‌بی مزه ممکن است به علت تومور یا رشد غیر طبیعی هیپوتالاموس و هیپوفیز نیز ایجاد شود. در این صورت ممکن است جراحی برای برداشتن ضایعه کمک‌کننده باشد.

اگر یک دارو باعث ایجاد دیابت بی‌مزه شده باشد، پزشک می‌تواند آن را با داروی مشابه دیگری تعویض کند. (دارویی با اثر مشابه که علائم دیابت بی‌مزه یعنی تشنگی و دفع ادرار بیش از حد ایجاد نکند)

در مورد اینکه کدام گزینه درمانی مناسب است، با پزشک خود صحبت کنید.

زندگی با دیابت بی‌مزه

دیابت بی‌مزه هیچ درمان قطعی ندارد. اما بیمار می‌تواند با همکاری با پزشک، علائم بیماری را مدیریت کند. داروها می‌توانند از علائم بیماری جلوگیری کنند. هدف درمانی، مهار همین علائم است و می‌تواند به افزایش کیفیت زندگی بیمار نیز کمک کند.

سوالاتی که باید از پزشک خود بپرسید

• علت احتمالی ایجاد دیابت بی‌مزه در من چیست؟
• بهترین گزینه درمانی برای من چیست؟ آیا نیاز به دارو دارم؟ جراحی چطور؟
• فواید و خطرات این روش درمانی چیست؟
• حداقل چقدر باید منتظر رفع علائمم باشم؟
• آیا دیابت بی‌مزه، خطر ابتلای من به مشکلات سلامتی و بیماری‌های دیگر را افزایش می‌دهد؟
• آیا لازم است تا تغییری در سبک زندگی خود ایجاد کنم؟

Resources

National Institutes of Health, Medline Plus: Diabetes Insipidus

National Institutes of Health, National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases: Diabetes Insipidus

NDI Foundation